نگرش قرآن و حدیث به قبیله و قبیله گرایی

یکی از مسائل مهمی که اسلام برای آن اهمیت قائل شده و در معارف قرآنی نیز مورد توجه قرار گرفته؛ موضوع قبیله گرایی و گرایشات قبیله ای است. این پژوهش ضمن تبیین موقعیت حساس برای این نظام در حقیقت، سعی بر آن است که با استناد بر شواهد و قرائنی همچون ساختار و تعریف قبیله که به مراتب و مرزهای درونی و بیرونی اشاره دارد، به بررسی زمینه تاریخی هویت قبیله ای بپردازد که این زمینه تاریخی در چهار مرحله مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد: در دوران جاهلیت (قبل از اسلام)، در دوران پیامبر(ص)، در دوران بعد از رحلت پیامبر(ص) و دوران خلافت امام علی (ع)، در دوران جاهلیت امروزی. سپس عوامل و زمینه های بروز قبیله گرایی را مورد بررسی قرار داده و آنها را در دو عامل فردی و اجتماعی خلاصه می کند؛ که هر کدام از این دو عامل دارای زیرمجموعه هایی می باشند که عوامل فردی آن عبارتند از: ناآگاهی به مواضع حق(بی بصیرتی)، خودپرستی (کبر، عُجب، لجاجت)، تقلیدهای کورکورانه، از دست دادن روحیه اخلاص و بروز ریاکاری (نداشتن اخلاص). عوامل اجتماعی را نیز در مواردی خلاصه کرده است همچون: نیاز به هم نوع، غفلت از ارزش ها، خرافات و چگونگی آن در اجتماع، ریاست طلبی، ملاحظات خویشاوندی و دوستی(خویشاوند سالاری).و در آخر با تحلیل و بررسی آثار و پیامدهای این نظام؛ بیان می داردکه؛ در حقیقت قبیله گرایی، خودخواهی است که از حدود و حیطه فرد و خانواده تجاوز کرده شامل افراد قبیله گردیده است و خواه و ناخواه عوارضی را در بر دارد؛ عوارض مثبت و عوارض منفی. عوارض مثبت آن را در عواملی چون؛ میهمان نوازی، غیرت، حس سلحشوری، لزوم تعاون و همکاری در نیکی ها و صله رحم تبیین و توضیح می دهد که نتیجه پدید آمدن چنین آثاری در یک جامعه، وجود جامعه ای مطلوب است که باعث تنظیم روابط انسان با خدا گشته و ارتباط او را با اعضای جامعه سامان می بخشد و عوارض منفی را نیز در تعصبات شدید نژادی و قبیلگی، تفاخر، کتمان حق، غارت بیت المال، نبودن قانون عادلانه، سرمایه داری و مال اندوزی، خلاصه نموده است که همگی آنها منشأیی جز جاهلیت انسان نداشته و نتیجه ای نیز جز حاکمیت حکومت جور بر آینده جوامع از خود بر جای نخواهد گذاشت. در این تحقیق که از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده؛ پاسخ تمام سوالات مطرح شده در آن از منابع اسلامی یعنی قرآن و حدیث استخراج گردیده است که در ضمن بحث ها، مویدها و شواهدی نیز از میان احادیث و یافته های پژوهشی جدید بیان شده است.