بررسی سازگاری نظریه های ملاصدرا درباره حدوث نفوس انسانی با تصویرهای ارائه شده توسط وی از قیامت کبری

چکیده ملاصدرا در آثار خویش در باب حدوث نفس انسانی و نیز کیفیت وقوع قیامت کبری نظراتی ظاهرًا متفاوت و ناسازگار با یکدیگر دارد. با این وجود در این رساله اثبات شده که بین دو نظریه وی در باب حدوث نفس و نیز بین تصاویر او از قیامت کبری و همچنین بین آن دو نظریه و این دو تصویر سازگاری وجود دارد. در یکی از دو نظریه مذکور، نفس جسمانیه الحدوث است و در دیگری در عالم عرش و قبل از حدوث ابدان مادی محقق بوده است؛ وجه سازگاری بین این دو نظریه این است که آن تحقق پیشینی به معنای وجود متکثر و متعدد نفوس نبوده، بلکه مراد وی تحقق کمالات و فعلیات نفوس در مرتبه علت آنها می باشد. همچنین تعلق نفوس به ابدان، همان افاضه کمالات و فعلیات از علل به معالیل خود است. ملاصدرا دو تصویر از قیامت کبری نیز ارائه داده است. بر اساس تصویر اول، قیامت کبری عالی ترین مرتبه از مراتب وجودی موجودات در قوس صعود است که همه موجودات در نهایت در این مرتبه تعین خویش را از دست می دهند. اما بر اساس تصویر دوم، قیامت کبری واقعه ای در عرض نشأه دنیوی است که بعد از پایان آن و نابودی تمام موجودات، برای کل موجودات برپا می شود. وجه سازگاری این دو تصویر این است که مراد وی در تصویر دوم ارائه تصویری زمانی از قیامت کبری نبوده و نیز فنای کل موجودات به معنای معدوم شدن نشأه دنیوی نیست، بلکه وی معتقد است که همه موجودات و نشآت به همراه تعینات و تشخصات خود در مرتبه قیامت کبری فانی هستند، نه اینکه با وقوع قیامت کبری نشأه دنیوی به کلی نابود شود. همچنین هر یک از دو نظریه ملاصدرا در باب نفس با هر یک از تصاویر ارائه شده درباره قیامت کبری نیز سازگار است و لذا ملاصدرا درباره مسائل مذکور به گونه ای منسجم نظریه پردازی نموده است. واژگان کلیدی: حدوث جسمانی نفس، نشآت نفس، مراتب قیامت، قیامت کبری.