راهبردهای مورد استفاده در گفتارگردانی آوازها از انگلیسی به فارسی در فیلمها

در سالهای اخیر تحقیقات گسترده ای در حوزه ترجمه چندرسانه انجام شده است. اما عناصر آوازی با وجود اهمیتشان در انتقال احساسات و سطوح عمیقتر معنایی ژانرهای خاصی از فیلمها از چنین توجهی بیبهره ماندند و بطور کارآمد مورد بررسی قرار نگرفته اند. البته گاهی ترجمه تمامی ویژگیهای شعری آوازها دشوار و ناممکن مینماید و دربعضی موارد مترجم را برسردوراهی انتخاب بین "صورت ظاهری" و "معنا"ی اشعار قرار میدهد. تحقیق حاضر میکوشد به بررسی راهکارهای بکار رفته در ترجمه این آوازها در فیلمهای دوبله بپردازد. پرسشها: (1) چه راهکارهایی در ترجمه عناصر آوازی در فیلمهای دوبله بکار رفته است؟ (2) پربسامدترین و کمبسامدترین آنها کدام هستند؟ (3) چه دلایل احتمالی سبب بکارگیری چنین راهکارهایی شده است؟ ابتدا چارچوبهای نظری در زمینه های ترجمه شعر، زیرنویس و دوبله بررسی شدند، اما هیچیک پاسخگوی نیازهای این تحقیق نبود. درنهایت، یافته های حاصل از پژوهش موردی "لو" (low, 2005) انتخاب شد، زیرا نسبت به سایر چارچوبها انطباق بیشتری با این تحقیق داشت. "لو" در پژوهش موردی خود بر روی ترجمه آواز، چهارده فن ترجمه را معرفی کرده است که عبارتند از: تأویل، جابجایی، تعدیل، مَجاز، جایگزینی استعاره، جبران، گرته برداری، حذف، تصریح، انطباق فرهنگی، معادل سبکی، حذف بیتهای دشوار، اضافه، جایگزینی قافیه با واج آرایی. از سوی دیگر، بدلیل پیچیدگی بررسی این فنون، محقق ناگزیر به انجام طبقه بندی کلیتری شد که براساس مشاهدات وی از ترجمه این آوازها و برپایه پنج اصل معرفی شده توسط "لو" (آوازش، حس، طبیعی بودن، وزن، و قافیه) بود. بدین ترتیب هفت راهکار کلی، شامل ترجمه آوازین، موزون، ناموزون، گشتار، اضافه، انتقال، و حذف کلی آواز بدست آمد. هفت فیلم موزیکال مربوط به دهه60و70 میلادی موردبررسی قرارگرفت که مجموع 146 آواز آنها برابر با 4 ساعت و 17 دقیقه و 57 ثانیه و شامل 1,042 قطعه بود. در بررسی این آوازها، کلیه راهکارهای معرفی شده توسط "لو" بجز گرته برداری مشاهده شدند. ترجمه آوازین و انتقال آوازها بدون ترجمه بیشتر از بقیه مشاهده شدند؛ از سوی دیگر حذف یا اضافه کردن آواز کمتر مشاهده شدند. موارد زیاد حذف، اضافه، و انطباق فرهنگی در نتیجه تفاوتهای فرهنگی و زبانی همه نشاندهنده تلاش مترجمان برای غلبه بر این تفاوتها بود و از سوی دیگر استفاده کمتر از سایر فنون ترجمه همچون تصریح یا تأویل که در سایر انواع ترجمه رایج هستند بیشتر متأثر از نوع ترجمه (دوبله) و محدودیت های ناشی از آن، و همچنین دشواری در بدست آوردن وزن و قافیه در ترجمه این آوازها بوده است. یکی از مواردی که به وفور در ترجمه این آوازها مشاهده شد، قربانی کردن "صورت" و "معنا" بود که در قالب ترجمه های آوازین و همچنین موزون و ناموزون مشاهده شد. در کل مشاهده شد که مترجمان از راهکارهای خاصی استفاده میکنند تا بر مشکلات اصلی ترجمه آوازها (از جمله بدست آوردن وزن، موسیقی، قافیه) و سایر مشکلات همچون تفاوتهای زبانی و فرهنگی فائق آیند. امر دوبله نیز محدودیتهایی ایجاد میکند. مترجم گاه حتی مجبور است بین "صورت" و "معنا" دست به انتخاب بزند که یا در جهت همسوسازی بهتر عناصر آوازی خواهدبود و یا به منظور انتقال بهتر معنا. دلایل فرهنگی و سیاسی-اجتماعی نیز بی تأثیر نبودند.