محکم و متشابه از منظر قرآن و حدیث

چکیده رساله: شناختِ محکم و متشابه در فهم قرآن کریم نقش کلیدی دارد، از این رو بحث از این موضوع بسیار مهم است؛ ولیبا وجود آثارگوناگون در باره محکم و متشابه،تا کنون شماری از پرسش های اساسی در این مبحث پاسخِ مناسب نیافته و به دلیلِ وجود مسائلِ اختلافی و نقاط قابل بحث، این پژوهش ضروری به نظر می رسد. آنچه این رساله را از سایر آثارِ تدوین شده در این مبحث متمایز می سازد، این است که نگارنده با بهره گیری گسترده از آیات و احادیث،مسائل مطرح در این موضوع را بررسی و تبیین نموده و آرای دانشوران قرآنی بویژه علامه طباطبایی را به نقد کشیده است. نتایج حاصل از این پژوهش به شرح زیر است: مقصود از واژه «آیه» در «منه آیات محکمات...» یک گزاره قرآنی است که می-تواند بخشی از آیه اصطلاحی باشد.آیه محکم،گزاره ای قرآنی استکه زمینه لغزش در فهم مراد اجمالیِ آن وجود ندارد و آیه متشابه گزاره ای قرآنی است که زمینه لغزش در فهم مراد اجمالیِ آن فراهم است.تأویلنمودن متشابه، به معنای مشخص نمودنِ مراد آیه متشابه از بین دو یا چند احتمال است. متشابهات قرآن در پرتو محکمات فهم پذیرند و تأویل صحیح آنها در احادیثِ پیشوایان مکتب اهل بیت(ع) بیان شده است. دیدگاه علامه طباطبایی در معنای تأویل با کاربردهای قرآنی و حدیثیِ این واژه سازگاری نداردو بر اساس شواهد قرآنی و حدیثی، «واو» در «والراسخون فی العلم...» عاطفه است و راسخان در علم، تأویل متشابهات را می-دانند.دلایل علامه طباطبایی در ادعای استینافیه بودن «واو» ناتمام است و شواهد متعددی آنرا رد می کند. سخن امام علی (ع) در خطبه اشباح ناظر به شیوه برخورد راسخان در علم با کنه ذات خداست نه تأویلِ آیاتِ متشابه.مصداق کاملِ راسخانِ در علم، پیامبر و ائمه (ع) می باشند؛ ولی عالمانِ تربیت شده در مکتب اهل بیت (ع) نیز دررتبه ای پایین تر،از مصادیق راسخانِ در علم بشمار می-روند. افزون بر اقتضای ویژگیهای لفظیو زبانی، قرآن کریم با معارفِ فرازمانی، فرامادی و اهداف هدایتی و تربیتی خود، سبک بیانی ویژه ای را اقتضا نموده که سبب افزایش متشابهات شده است.