نقد و بررسی گزارش های سیاحان و سفرای انگلیسی از جامعه و فرهنگ ایران عصر ناصری (1848-1896م)

در پژوهش حاضر به نقد و بررسی گزارش های سیاحان و سفرای انگلیسی از جامعه و فرهنگ ایران عصر ناصری از لابلای سفرنامه ها پرداخته شده است و هدف از آن پیدا کردن دلایل انحطاط جامعه ایران عصر ناصری می باشد. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته و مشتمل بر پنج فصل است: فصل اول اختصاص به کلیات پژوهش دارد. فصل دوم به مبانی نظری می پردازد. فصل سوم به زمینه های تاریخی (اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران در عصر ناصری) اختصاص دارد. در فصل چهارم به گزارش های سیاحان و سفرای انگلیسی از جامعه و فرهنگ ایران عصر ناصری (1848-1896م) پرداخته شده و در نهایت در فصل آخر عوامل انحطاط ایران از دیدگاه سفرنامه نویسان خارجی ذکر گردیده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که سفرنامه نویسان و سفرای انگلیسی ضمن توصیف فرهنگ و جامعه ایرانی، دلایل انحطاط جامعه ایرانی را در نبود قانون و استبداد و جهل و خرافاتی بودن مردم و به خصوص عدم تعلیم و تربیت صحیح می دانند و با اذعان به آینکه برخی از سفرنامه های انگلیسی با تعصب نوشته شده اند. سده نوزدهم میلادی از مقاطع مهم و تأثیر گذار تاریخ ایران می باشد. ظهور قدرت های بزرگ اروپائی و دخالت های گسترده آنها در امور داخلی ایران از یک سوی استقلال سیاسی - اقتصادی کشور را تهدید کرد و از سوی دیگر ایرانیان را با تمدن جدید آشنا ساخت. اهمیت یافتن ایران به دلیل موقعیت ژئوپلتیک خود که در همسایگی دو قدرت برتر آن روز دنیا (روسیه و انگلستان) قرار گرفته بود و رقابت این دو برای کسب منافع بیشتر در ایران موجب امضای معاهدات و پیمان نامه های متعددی گشت. سفرا و فرستادگان و مأموران و سیاحان اروپایی به ایران آمدند و با بررسی کشور و منابع آن و صفات و ویژگی های مردم آن اقدام به تألیف آثاری کردند که هر چند عمدتاً در خدمت منافع ملی خودشان بود اما با دقت نظر در این نوشته ها و نقد و بررسی آن می توان شناختی مفید و راهگشا از اوضاع آن روز ایران به دست آورد که این خود مقدمه ای ضروری برای توسعه کشور می باشد. آنچه که در این پژوهش مورد نظر است، نقد و بررسی گزارش های سیاحان و سفرای انگلیسی از جامعه و فرهنگ ایران عصر ناصری است که در خلال سالهای1896-1848 میلادی به ایران آمده و آثار مکتوبی از خود به جای گذاشته اند. ستم و خودکامگی حاکمان، ضعف و سستی مردم، بی خبری از اوضاع دنیا، تعصبات و توهمات جاهلانه، اختلافات داخلی برآمده از تنوع و تکثر اقوام و قومیت های متعدد؛ از جمله نکات کلیدی است که در این نوشته ها به عنوان دلایل اصلی عقب ماندگی و انحطاط ایران مورد تاکید قرار گرفته است و هر یک از این نویسندگان به فراخور حال و دانش خود هر چند به صورت پراکنده و غیرمنظم- راهکارهایی برای برون رفت از این وضعیت ارائه کرده اند که قابل نقد و بررسی می باشد.