بررسی نسبت انسان با طبیعت و تکنولوژی در هنر محیطی

در دورانِ جدید با صنعتی شدنِ جهان، نسبتِ میانِ انسان با طبیعت به واسط? گسترش تکنولوژی در زندگیِ انسان، دست خوش دگرگونی شده است. طبیعت که در گذشته بستری تولید کننده بود، با این نسبتِ جدید، صرفاً به منبعی برایِ مصرفِ انسان تبدیل شده است، و آنچه نصیب طبیعت گشته، چیزی جز رهاشدنِ پسماندها در آن نیست. این تغییرِ نسبت، بحران هایِ جدیِ محیطِ زیست مثلِ تخریب لای? اُزن، گرم شدن روزافزونِ کر? زمین و آلودگی های گسترد? نفتیِ آب هایِ آزاد و بیولوژیکی رودخانه ها را باعث شده و حاصلِ آن چیزی جز بیگانه شدنِ روزافزونِ انسان با طبیعت نبوده است. همین مسأله بسیاری از اندیشمندان را در قرن اخیر بر آن داشته در این باره، در هیئت منتقد، از نظرگاه های مختلف اندیشه ورزی کنند. در این میان، سنت گرایان از یک منظر، و مارتین هایدگر از منظری دیگر، از جایگاه ویژه ای برخوردارند و رویکرد نظری-فلسفیِ این پایان نامه هم عمدتاً مبتنی بر آراءِ ایشان است. این بحران، بسیاری از هنرمندان را نیز بر آن داشته در هیأت مدافعانِ طبیعت وارد عمل شوند و در حمایت از احترام و بازگشت به طبیعت و در تذکار آن نسبتِ صحیحِ پیشین و در تداعی لحظاتِ نوستالژیکِ گذشته، به خلقِ اثرِ هنری بپردازند. آثاری که حیطه هایِ متنوعی را از هنر محیطی و هنر زمین و هنرهایِ دیجیتال گرفته تا مستند و عکس و اجرا و چیدمان هایِ مفهومی در بر می گیرد. به عبارت بهتر، رابط? انسان با عالم (محیط) از منظری زیباشناختی و منتقدانه، دغدغ? بنیادین هنرمندان محیطی محسوب می شود، و از همین حیث است که با رویکرد اندشمندانِ مذکور مناسبت پیدا می کند. هنرمندانِ ایرانی هم در این میان ساکت ننشسته و حرکت هایی از خود نشان داده اند. از اسطوره هایی که توسط ژازه طباطبایی به وسیل? قراضه هایِ ماشین آلات ساخته شده، تا هنرِ زمینی و هنرِ شبکه و هنرِ رودخان? احمد نادعلیان و هنرمندان جوان گمنام، که تعدادی از خلاق ترین شان را معرفی خواهیم کرد. با این توضیح، پایان نام? حاضر بر آن است تا زمینه های فلسفیِ این حرکت ها را بررسی کند و بعد از ارائ? مقدمه ای توصیفی از گذشت? فکری و فلسفی این نسبتِ مبارک میانِ انسان با طبیعت از دیدگاه سنت گرایان از سه منظر دین، فلسفه و علم، هم چنین پرسش بنیادینی که متفکری مثل هایدگر از ماهیت تکنولوژی و تغییری که به واسط? آن در نسبت انسان با عالم ایجاد شده، مطرح کرده است، به بررسیِ حرکت هایی بپردازد که در حیط? نظری در قالب علومی مثل زیباشناسی محیط زیست و سواد زیست محیطی، و در حوز? عملی عمدتاً در قالب هنرهای محیطی صورت پذیرفته است. هم آراءِ هنرمندان بزرگ غرب، که خاستگاه این هنر محسوب می شود مورد بررسی قرار خواهد گرفت و هم آراءِ هنرمندان ایرانی، و در این میان تکی? ویژه ای هم به جایگاه هنرِ محیطیِ ایران در این زمینه خواهیم داشت و به بازتاب آثار ایشان در رسانه های غربی اشاره خواهیم کرد. توضیح این که اگر هنرِ محیطی را زیرمجموعه-ای از هنرهایِ مفهومی بدانیم، جنب? بیانگری و اندیشگونِ آن بر ساختار و فرمِ زیباشناختی اش چربش دارد. پس باید هنر محیطی را هنری مفهوم گرا و بیانگر و متعهد، که همواره تکیه و اشاره به چیزی دارد، قلمداد کنیم. دست آخر هم خوانشی خاص از کارهای نادر خلیلی، معمار-هنرمند فقید ایرانی، در ارتباط با موضوع این پایان-نامه خواهیم داشت.