غنا و موسیقی از دیدگاه فقهی امام خمینی (ره) با توجه به نقش زمان و مکان در استنباط

غنا وموسیقی یکی از پدیده هایی است که محصول طبع انسان و از مظاهر هنر انسانی به شمار می آید . تأثیر صدای خوش و آهنگ دلنشین بر انسان ها امری طبیعی و فطری است ؛به گونه ای که تأثیر عمیق آن بر انسان هابا هر گرایش و ملیّتی و هر سن و سالی روشن وغیر قابل انکار وغیر قابل توصیف است . کشش طبع انسان به زیبایی به طور عام و من جمله صدای زیبا ، ناشی از تمایل انسان به زیبایی و حس زیبایی دوستی اوست که از فطرتش سر چشمه می گیرد ؛ و خداوند متعال این حس را برای پرورش حسّ کمال طلبی و تکامل بنی بشر در او قرار داده است . لذا این پدیده از بدو خلقت در دوره های کهن تاریخی ، میان اقوام و ملل به نحوی از انحاء رواج داشته است ولی اشکال و صور به کار گیری آن گوناگون و میزان تأثیر و تأثر آن متفاوت بوده است . با پیشرفت جامعه بشری پدیده آواز و موسیقی نیز دستخوش تحولات کمی و کیفی ، همراه با توسعه آلات و سازها شد . رفته رفته صاحبان زر و زور به رموز موسیقی در مسخ اخلاق امت ها و قدرت آن در استثمار و انحراف جوامع پی بردند و آن را از مسیر تکاملی خود خارج نمودند و در پی هوا پرستی خود آن را وسیله لهو و لعب خود قرار دادند و غنا و موسیقی در مفهوم مبتذل خود نمودار گردید . به گونه ای که به نقل مورخان در دربار شاهان ساسانی در دوران ایران کهن خوانندگان و نوازندگان حضور داشتند . در زمان ائمه طاهرین (ع) خلفای اُموی و عباسی استفاده از غنا و موسیقی را در جهت خوش گذرانی و مجالس عیش و نوش خود به حدّ اعلای فساد و هوس رانی رساندند و مبالغ هنگفتی را صرف خوانندگان و نوازندگان می کردند . به همین جهت شریعت اسلام در برابر آن واکنش منفی و اعتراضی داشته است .امروزه با پیشرفت صنعت و فن آوری و تحولات زمانی و مکانی ، موسیقی تا اندازه ای جایگاه واقعی و طبیعی خود را باز شناخته و نقش های اجتماعی ، حماسی و فرهنگی جدیدی پیدا کرده و توانسته تعالی بخش ، رسالتمدار و پیام رسان یک تحول دینی و انسانی باشد و در جهت اهداف متعالی به کار گرفته شود . چه بسا در گذشته به دلیل عدم ابتلای عمومی جامعه به غنا و موسیقی و اختصاص آن به مناسبت ها و مجالس خاص و استفاده های لهو و لعبی از آن ، باعث شده حق مطلب از نظر تحقیق در حکم و موضوع ادا نشود و فقهای بزرگواری قائل به حرمت ذاتی موسیقی شوند . ولی امروزه باپیشرفت صنعت و فن آوری و امکان انتقال تصویر و صدا از طریق امواج ، ابتلا به ساز و آواز همه گیر شده است و کمتر پیش می آید که هنگام استفاده از وسایل ارتباط جمعی صدای موسیقی به گوش نرسد . همانگونه که بیان شد ، در زمان حاضر موسیقی و غنا به اشکال گوناگون با اهداف و کارکردهای متفاوت به کار گرفته می شود ؛ لذا گونه های زیادی از آن تولید وبه مخاطبان عرضه می شود . این گونه های متفاوت گاهی روح و روان را تخدیر نموده و اعضاء بدن را به استخدام هوی و هوس وشهوت و خشونت و نفرت و غیره می کشاند و بعضی دیگر بالعکس مخاطبین را به یکتا پرستی ، دعوت به معنویت ، شجاعت ، نوع دوستی ، ظلم ستیزی و غیره تشویق می نماید . از طرفی نمی توان موسیقی را به طور کلی از حیات بشر کنار گذاشت ونه می توان مجالی باز و بی حد و مرز برای آن تصور کرد ؛ این تنوع در گونه های ارائه شده موسیقی ، مکلف را دچار سر در گمی می نماید . البته برخی از موسیقی ها بدون اندک تأملی مصداق غنا و موسیقی حرام است ، اما برخی دیگر که با انگیزه های کاملاً متفاوت از قسم اول هستند وهیچ یک از ویژگی های آن را ندارند، بلکه دارای اهداف و امتیازات متعالی می باشند ، به راحتی نمی توان داخل در آنچه موجب غضب شارع مقدس می شود ، قرار داد . گرچه برخی حکم غنا و موسیقی را در فقه اسلام ثابت و غیر قابل تغییر می دانند ؛ امّا نظر به اینکه موضوع ، علت حکم است ؛وحکم بر موضوعات بار می شود و موضوع در شرایط زمانی و مکانی قابل تغییر است ،این سوال ها مطرح می شود : آیا حکم غنا و موسیقی همچون گذشته مطلقاً حرام است ؟آیا موسیقی ذاتاً حرام است یا موسیقی که همراه با گناه و معصیت باشد ، موسیقی که همراه با اختلاط زن و مرد باشد ، موسیقی که در مجالس لهو و لعب از آن استفاده می شود حرام است و موسیقی فی نفسه اشکالی ندارد ؟ آیا با تغییر موضوع ، حکم آن نیز تغییر می کند ؟ نقش زمان و مکان در حکم موسیقی چگونه است ؟ به عبارت دیگر غنا و موسیقی از دیدگاه امام خمینی (ره) با توجه به نقش زمان و مکان در استنباط چه حکمی دارد ؟ غنا و موسیقی یک چیز است یا دو چیز متفاوت ؟ تاریخچه غنا و موسیقی چیست ؟ دیدگاه های فقهی نسبت به غنا و موسیقی چگونه است ؟ برای دست یابی به پاسخ سوالات ، ابتدا به تبیین مفهوم غنا و موسیقی و نسبت آن دو با یکدیگر و مفهوم ترجیع و طرب وغیره که در تعریف غنا بکار رفته پرداختیم و اختلاف نظربسیاری از فقهاء و لغویان را در این زمینه بیان کردیم . اشار? کوتاهی نیز به تاریخچه غنا ، ویژگی های آن و افراد شایع آن در زمان صدور روایات داشتیم ، تا بدین وسیله به فضای صدور روایات و فهم مقصود واقعی آن نزدیک شویم و انواع غنای حلال و حرام را بررسی نمودیم . دیدگاه های فقهاء دربار? غنا و موسیقی و آلات موسیقی ، قسمت های دیگری از این تحقیق است . در انتها به نقش زمان و مکان در اجتهاد و ارتباط مسئل? غنا و موسیقی با نقش زمان و مکان در استنباط با تکیه بر نظر امام خمینی (ره) پرداختیم .