نحوه نفوذ و گسترش مانویت در نواحی شرقی ایران

آیین مانویت در ابتدای ظهور مورد تایید نسبی شاهان نخستین ساسانی، از جمله شاپور اول و هرمزد اول قرار گرفت. این تایید که با هدف مهار دو جانبه صورت گرفته بود، جهت کاهش قدرت نو ظهور روحانیت زردشتی مورد استفاده قرار گرفت. این امر فرصت لازم را در اختیار پیروان مانی و مبلغین آیین او قرار داد تا با سفر به نواحی و ایالات مختلف شاهنشاهی ساسانی اقدام به تبلیغ و گسترش آیین مانویت نمایند. اما این دوره کوتاه و به سرعت سپری شد با انتقال قدرت به شاخ? بهرام ها (بهرام اول و دوم و سوم) که همزمان با نفوذ و گسترش قدرت کرتیر روحانی نامدار زردشتی بود سبب شد تا در این دوره آزادی عمل، از پیروان مانی گرفته شود و دور? سرکوبی و فشار بر پیروان مانی آغاز گردد. سرانجام با محاکمه و قتل مانی در دور? بهرام اول که با دسیس? کرتیر همراه بود، دوره فشار بر مانویت آغاز گردید. اما این فشار ها مانع از پیشرفت و گسترش روز افزون آیین مانویت نشد در این دوره نقش اصلی در گسترش مانویت را مبلغین این آیین بر عهده داشتند. آنها موفق شدند با سفر به نواحی مختلف از جمله شرق و غرب شاهنشاهی ساسانی و پخش کتب و دست نوشته های مانوی ساکنان این نواحی را با آموزه های مانی آشنا کنند. کشف نقاشی های دیواری، دست نوشته ها و کتب متعدد مانوی که به زبان های مختلف نوشته شده است در تورفان در ترکستان چین نشانگر گسترش این فعالیت ها و سبب اصلی دوام طولانی مدت آیین مانویت در نواحی شرقی ایران و تا چین بوده است.