« بررسی وضعیت فلزات سنگین در خاک و گیاه گاوزبان و نعناع تحت تیمار کودهای آلی مختلف »

کاربرد کود های آلی در خاک های کشاورزی به دلیل هزینه پایین و دسترسی آسان مواد غذایی برای گیاهان، معمول شده است. با این وجود استفاده پی در پی از این کود ها می تواند منجر به تجمع فلزات سنگین در خاک و افزایش غلظت این عناصر در گیاه رشد یافته در آن شود. به منظور بررسی وضعیت فلزات سنگین (سرب، کروم، نیکل و کادمیوم) در خاک و دو گیاه گاوزبان و نعناع در شرایط مزرعه ای به صورت دو آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به طور مجزا برای دو گیاه گاوزبان (borago officinadis) و نعناع (mentha spicata)در سه تکرار درمزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در سال 88 به اجرا در آمد. فاکتور اصلی، تیمارهای کودی در چهارده سطح (t1 : شاهد؛t2 : کود شیمیایی؛ t3: 20 تن کمپوست در هکتار؛t4 : 40 تن کمپوست در هکتار؛t5 : 20 تن کمپوست در هکتار + نصف کودشیمیایی؛t6 : 40 تن کمپوست در هکتار + نصف کودشیمیایی؛ t7: 20 تن ورمی کمپوست در هکتار؛ t8: 40 تن ورمی کمپوست در هکتار؛ t9: 20 تن ورمی کمپوست در هکتار+ نصف کودشیمیایی؛ t10: 40 تن ورمی کمپوست در هکتار+ نصف کودشیمیایی؛ t11: 20 تن لجن فاضلاب در هکتار؛ t12: 40 تن لجن فاضلاب در هکتار؛ t13: 20 تن لجن فاضلاب در هکتار+ نصف کودشیمیایی؛ t14: 40 تن لجن فاضلاب در هکتار+ نصف کود شیمیایی ) و فاکتور فرعی، سال کود دهی در شش سطح ( مصرف در سال 1385 ، سالهای 1385 و 1386، سالهای 1385 و 1388 ، سالهای 1385 الی 1387 ، سالهای 1385، 1386، 1388 و سالهای 1385 الی 1388 ) در نظر گرفته شد. بر اساس نتایج به دست آمده، مصرف 40 تن کمپوست در هکتار به صورت تلفیقی با نصف کود شیمیایی، سبب افزایش سرب قابل جذب خاک گاوزبان و نعناع، نسبت به تیمار شاهد شده و بیشترین میزان سرب قابل جذب خاک (به ترتیب 52/6 و 24/9 میلی گرم در کیلوگرم) را به وجود آورده است. کاربرد 40 تن کمپوست در هکتار به صورت تلفیقی با کود شیمیایی نیز بالاترین میزان کروم قابل جذب خاک گاوزبان و کاربرد 40 تن کمپوست در هکتار بالاترین میزان کروم خاک نعناع را به وجود آورده است. مصرف 40 تن لجن فاضلاب در هکتار نیز بالاترین میزان نیکل قابل جذب خاک گاوزبان و نعناع را موجب شده است. در تیمارهای مربوط به سال، مصرف ضایعات آلی به صورت سه سال نامتوالی و چهار سال متوالی سبب بیشترین میزان و کاربرد یک ساله کمترین میزان فلزات سنگین قابل جذب خاک را موجب شده است. در ضمن کاربرد تیمارهای کودی مختلف سبب افزایش جذب و تجمع عناصر سنگین سرب، کروم، نیکل و کادمیوم در اندام های مختلف گیاه گاوزبان و نعناع نسبت به تیمار شاهد شده اند. بیشترین مقدار سرب تجمع یافته در اندام های مختلف گاوزبان و نعناع در تیمار 40 تن کمپوست در هکتار به صورت منفرد و تلفیقی در هر دو گیاه گاوزبان و نعناع مشاهده شد که نسبت به تیمار شاهد افزایش قابل ملاحظه ای داشته است. کاربرد سطوح مختلف تیمار های کودی باعث افزایش معنی داری در تجمع عنصر کروم در اندام های مختلف گاوزبان و نعناع شده است. با افزایش سطح کمپوست در هکتار به صورت منفرد و تلفیقی، از 20 به 40 تن در هکتار ، میزان غلظت کروم نیز در اندام های مختلف گیاهی در مقایسه با تیمار شاهد افزایش یافته است. در اکثر موارد کاربرد 40 تن کمپوست در هکتار به صورت کاربرد تلفیقی با کود شیمیایی سبب بالاترین میزان کروم تجمع یافته در اندام های مختلف گردیده و حتی مقادیر کروم تا چهار برابر نیز نسبت به تیمار شاهد افزایش یافته است. در بین اندام های گیاهی، برگ گاوزبان بالاترین سطح کروم و در گیاه نعناع، ریشه دارای بیشترین تجمع کروم بوده است که بیانگر توانایی بیشتر انتقال این عنصر در گیاه گاوزبان می باشد. بالاترین میزان نیکل اندام های مختلف گاوزبان و نعناع در تیمار کودی 40 تن لجن فاضلاب در هکتار به صورت منفرد و تلفیقی به دست آمد. میزان نیکل تجمع یافته در ریشه نعناع (56/21 میلی گرم در کیلو گرم) بیشتر از تجمع در ریشه گاوزبان (55/9 میلی گرم در کیلوگرم ) بوده است اما میزان نیکل در برگ گاوزبان (32/15 میلی گرم در کیلوگرم) بیشتر از برگ نعناع (67/12 میلی گرم در کیلوگرم ) می باشد. بررسی تیمار های کودی مختلف نشان داد که تیمارهای مختلف لجن فاضلاب سبب بیشترین تجمع کادمیوم در اندام های مختلف گاوزبان و نعناع شده و افزایش معنی داری را نسبت به تیمار شاهد نشان داد. بررسی اثر تیمارهای سال مختلف بر میزان جذب عناصر سنگین توسط دو گیاه گاوزبان و نعناع نشان دهنده این است که بالاترین میزان تجمع عناصر در تیمار سه سال نامتوالی و چهار سال متوالی به وجود آمده است. کمترین میزان تجمع فلزات سنگین در اندام های مختلف گیاه گاوزبان و نعناع مربوط به مصرف یک سال از تیمار های کودی می باشد. اثر متقابل تیمارهای سال و کود نیز بر میزان جذب این عنصر در اندام های مختلف گیاه گاوزبان و نعناع دارای اثر معنی دار بود . در تیمارهایی که فقط در سال 1385 کود های مختلف مصرف شده و سپس در سال های بعدی تا سال 1388 لجن فاضلاب مصرف نشده، میزان فلزات سنگین تجمع یافته در اندام های مختلف گیاه گاوزبان و نعناع نسبت به تیمار شاهد معنی دار شد. این نتایج بیانگر وجود اثرات باقیمانده چندین ساله در محیط خاک می باشد. بررسی اثرات تجمعی کاربرد کود های آلی در زمین تحت کشت بیانگر این است که کاربرد به صوت چهار سال متوالی کود ها سبب افزایش جذب عناصر در دو گیاه تحت کشت گردیده که نسبت به تیمار شاهد افزایش معنی داری را نشان داده است. در نهایت بررسی ها نشان داد که استفاده مکرر از کود های آلی مختلف مانند لجن فاضلاب، کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در مقدار سرب، کروم، نیکل و کادمیوم قابل جذب خاک دو گیاه گاوزبان و نعناع را افزایش داده است که سبب بالا رفتن میزان سرب، کروم، نیکل و کادمیوم در اندام های مختلف این دو گیاه شده است. لذا بایستی قبل از کاربرد کود های آلی در زمین های زراعی، کودها از لحاظ سلامت مورد آزمایش قرار گیرند.