بررسی و مقایسه عکس العمل های هیدرولوژیکی در شرایط کاربری موجود و بهینه (آمایش سرزمین) در حوزه رودخانه خشک شیراز

بهره برداری بهینه و اصولی از منابع طبیعی سرزمین و ساماندهی کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیک آن، نقش مهمی در مدیریت حوزه آبخیز و جلوگیری از تخریب محیط زیست در راستای توسعه پایدار دارد. تغییر کاربری اراضی یکی از فاکتور های مهم در تغییر وضعیت هیدرولوژیکی، فرسایش و تنوع زیستی در منطقه می باشد. با اطلاع از روند تغییر کاربری اراضی می توان در راستای هدایت اکوسیستم به سمت تعادل قدم برداشت. هدف از این پژوهش تعیین بهترین کاربری حوزه آبخیز نهراعظم یکی از زیر حوزه های حوزه آبخیز رودخانه خشک شیراز برای کاهش تولید رواناب از طریق ارزیابی توان اکولوژیکی و سپس بررسی وضعیت تبدیل بارش به رواناب حوزه در شرایط کاربری فعلی نسبت به شرایط بهینه و با حفظ توسعه پایدار می باشد. بدین منظور پس از تهیه نقشه کاربری اراضی فعلی حوزه، نقشه توان اکولوژیکی حوزه (کاربری بهینه) از ترکیب نقشه های واحد شکل زمین، خاک، پوشش گیاهی و مدل سازی اکولوژیکی از روش سیستمی تهیه گردید. سپس اثرات کاربری اراضی روی تولید به وسیله اجرای مدل هیدرولوژیکی شماره منحنی(cn) برای دو حالت کاربری فعلی و کاربری بهینه مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد و در نهایت دبی اوج سیلاب را برای هر دو حالت کاربری بهینه و فعلی اراضی با استفاده از روش شماره منحنی محاسبه گردید. نتایج حاصل از تهیه نقشه کاربری فعلی و بهینه نشان می دهد که در شرایط فعلی اراضی مرتعی، کشاورزی (باغبانی، زراعت) و توسعه شهری (مسکونی، صنعتی، تجاری) به ترتیب با 06/55، 93/15و 8/11 درصد بیشترین سطح را به خود اختصاص داده اند و در شرایط بهینه 24/72 درصد از اراضی به مراتع، 06/16 درصد به کشاورزی، 69/3 درصد به توسعه شهری اختصاص دارد. همچنین مقایسه سطوح کاربری ها در هر دو شرایط نشان می دهد که در وسعت اراضی کشاورزی (باغبانی، زراعت آبی، زراعت دیم) تغییر چندانی حاصل نشده است. اما کاهش 1/8 درصد از سطح اراضی توسعه شهری و افزایش 18/17 درصد از سطح اراضی مرتعی در شرایط بهینه نسبت به شرایط فعلی نشان از توان پایین حوزه مورد مطالعه جهت توسعه شهری و توان بالای منطقه جهت کاربری مرتع داری می باشد. همچنین نتایج نشان دهنده شماره منحنی وزنی 6/82 برای کاربری فعلی و 2/75 برای کاربری های بهینه می باشد. نتایج حاصل برآورد ارتفاع رواناب و دبی حداکثر لحظه ای در دو شرایط مورد بررسی نشان می دهد که ارتفاع رواناب و در نتیجه دبی سیلاب در شرایط بهینه کمتر از شرایط فعلی می باشد. این نتایج نشان می دهد که درصد کاهش ارتفاع رواناب در شرایط بهینه نسبت به فعلی با افزایش دوره بازگشت کمتر می شود، به طوری که بیشترین درصد کاهش ارتفاع رواناب مربوط به دوره بازگشت های 2 تا 50 سال به ترتیب با 47/37، 97/29، 54/26، 32/23 و 48/21 درصد می باشد. بیشترین درصد کاهش دبی حداکثر لحظه ای مربوط به دوره بازگشت های 5 ساله و 2 ساله به ترتیب با 64/40 و 74/37 درصد کاهش در شرایط بهینه نسبت به فعلی می باشد. با افزایش دوره بازگشت از 2 تا 5 سال ابتدا درصد کاهش دبی سیلابی در شرایط بهینه نسبت به فعلی افزایش می یابد، ولی از دوره بازگشت 10 تا 100 سال درصد این تفاوت ها کاهش می یابد. نتایج فوق بر اهمیت ارزیابی توان اکولوژیکی در منطقه قبل از هر گونه برنامه ریزی در استفاده از اراضی تأکید می نماید.