مطالعه جنگ افزارهای فلزی ایران در عصر آهن (550-1500پ.م.) و رابطه آن با شکل گیری حکومت های نیمه متمرکز

دست یابی به فن آوری فلزگری، در ابتدا تولید آلیاژ مفرغ و پس از آن دستیابی به فن آوری ذوب و تولید آهن، موجب به وجود آمدن تغییرات و تحولات بسیاری در میان جوامع پیش از تاریخ شده است. از این رو، این فن آوری ها در مباحث باستان شناسی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده اند. از یک سو استفاده از این فلزات در ساخت ابزار و ادوات، کارآیی و دوام آن ها را افزایش می داده و از سوی دیگر در افزایش مهارت های مردمان آن عصر و به موجب آن پیدایش نیرو ی کار متخصص در این جوامع بی تأثیر نبوده، که پیشرفت های بسیاری را در زمینه تولید روزافزون جوامع نیز موجب شده است. بنابراین از فلزات می توان به عنوان یک عامل و ابزار در پشتیبانی اقتصادی یاد کرد. فن آوری فلزکاری، که در ایران ، از اواسط هزاره دوم پ.م. به بعد گام مهمی در روند تحول و پیشرفت خود برداشت، و تحولات جدیدی را در ساختار فرهنگ مادی و معنوی منطقه ایجاد کرد، تحت عنوان "عصر آهن " نامیده شد که یکی از وجوه بارز تحولات فن آورانه آن، ظهور فلز "نویافته" آهن بود. باید توجه داشت که تولید آهن، بر خلاف فلزات دیگر، با در نظر گرفتن مسائل و مشکلات فنی ذوب و عمل آوری، پیچیدگی های خاصی دارد که مهم ترین آن سازمان دهی تولید است. از این رو اصولاً تولید انبوه آهن بدون پشتیبانی یک قدرت حداقل نیمه متمرکز امکان پذیر نبوده است (طلایی، 1387: 103). استفاده از ابزار های مستحکم آهنی به جای نمونه های مفرغی بدون تردید نقش موثری در تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته است. از این رو در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پ.م. از آهن به عنوان یک فلز" استراتژیک " در منطقه می توان یاد کرد و در همین دوران است که بر اساس داده های مادی و آثار مکتوب می توان به رقابت دولت های قدرتمند منطقه، مانند آشور و رقیب آن ها اورارتو ، برای دستیابی هر چه بیشتر به این فلز اشاره کرد. ایران نیز به عنوان یکی از مناطق دارای منابع آهن، بی شک بی تأثیر از این روابط جدید در منطقه نبوده است. افزایش حملات آشور به مناطق غربی ایران (بنا به مدارک مکتوب آشوری) از اوایل هزاره اول پ.م. به بعد، افزایش بی سابقه تولیدات آهنی در فلات ایران، به خصوص در نیمه غربی آن (مانند حسنلو) که در بین آن ها ابزار های جنگ و سلاح ها میزان قابل توجهی را به خود اختصاص داده اند، تغییر در فرآیند های معماری به صورت وجود دیوارهای دفاعی، استحکامات نظامی که دچار آتش سوزی شده اند، همچنین وجود طبقه نظامیان در میان جوامع آن دوران، که به خوبی از شیوه های تدفینی آن ها قابل درک است، همگی مدارک مستقیم و غیر مستقیمی دال بر پیدایش رابطه تاریخی- منطقه ای جدیدی است که در پی افزایش استفاده از آهن در اوایل هزاره اول پ.م. به صورت برخورد و کشمکش برای دستیابی به منابع، توسط قدرت های برتر ، در منطقه رُخ داده است. از این رو پرداختن به ابزار های در ارتباط با جنگ، به عنوان یکی از داده های منسجم باستان شناختی که از لحاظ کمی و کیفی قابل بررسی و مطالعه هستند، از یک سو می تواند راه گشای خوبی در زمینه های نحوه فلزگری و حتی گاه نگاری باشد و از سوی دیگر با توجه به نوآوری و سرعت تغییر و پیشرفت های سریع فن آورانه در زمنیه ساخت آن ها، که منجربه ساخت سلاح های کارآتر و موثرتری در میدان جنگ شده اند، به جایگاه و اهمیت جنگ در آن زمان پی برد. هدف مطالعه حاضر بر روی سلاح های فلزی، که بر اساس مطالعات گونه شناختی، و تا حدی ویژگی های فنی و سبک آن ها صورت گرفته، نشان دادن سیر پیشرفتهای فن آورانه و تغییرات کمی آن ها در بازه زمانی 550- 1500 پ.م. در ایران، مقایسه سبک شناختی نمونه های به دست آمده از حفاری های (علمی و غیر علمی) انجام شده در مناطق مختلف ایران و همچنین نمونه های مشابه به دست آمده از مناطق پیرامونی است، تا با تبیین دلایل تغییرات صورت گرفته در زمینه های ذکر شده و بررسی رابطه میان مراکز تولید این سلاح ها و قدرت های حکومتی وابسته به تولید آن ها و همچنین جایگاه آن ها در مراکز مربوطه و بر پایه آن و استناد به مدارک باستان شناختی دیگر، به تبیین اوضاع سیاسی- اجتماعی این دوران در فلات ایران بپردازد. به این منظور بحث خود را در بخش نخست ابتدا با بیان مسأله آغاز و در ادامه (بخش دوم) به معرفی مراکز واقع در مناطق چهارگانه عصر آهن ایران که این سلاح ها از آن جا به دست آمده، با ذکر موقعیت های جغرافیایی و ونهشت هایی که آثار موبوط به عصر آهن را به دست داده اند، پرداخته شده است. پس از آن سلاح ها، که در این پژوهش تنها به ابزار تهاجمی مورد استفاده در جنگ ها خنجر، شمشیر، شمشیرهای کوتاه یا قمه ، سرنیزه و زوبین، سرپیکان، سرتبر و سرگرز پرداخته شده است. طبقه بندی این اشیا در بخش های جداگانه بر اساس شکل ظاهری طبقه بندی و نمونه های مختلف به دست آمده از آن ها در موزه های ایران باستان، رضاعباسی، موزه خرم آباد لرستان، موزه اَشمولین ، موزه لور پاریس ، موزه سلطنتی اونتاریو ، موزه نیکلسون ، موزه کیمبریج و . . .، مجموعه های خصوصی و تصاویر مربوط به گزار ش حفاری ها و یا مطالب (اعم از کتاب یا مقاله) انتشار یافته در ارتباط با آن ها، پرداخته شده و در پایان هر بخش به جمع بندی مطالب آمده پرداخته شده است. در فصل نهایی پس از بررسی سیر تحول سلاح ها به بررسی رابطه بین افزایش و پراکندگی ابزار جنگ در مناطق مختلف ایران و تاثیر شرایط اجتماعی- سیاسی آن دوران بر آن ها پرداخته شده است