بررسی خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی برخی ارقام و ژنوتیپ های امیدبخش بادام در ارتباط با مقاومت به خشکی

به منظور غربالگری درختان بالغ بادام از نظر تحمل به تنش خشکی، تنش شدید خشکی بر روی 20 رقم و ژنوتیپ بادام سه ساله با پایه های بذری یکنواخت و تحت شرایط مزرعه ای در باغ تحقیقاتی بادام موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و دو تیمار آبیاری انجام گردید. خصوصیات مورفولوژیکی شامل: رشد شاخه و رشد قطری تنه، سبزینگی برگ، تعداد روزنه، تاشدگی پهنک برگ، پژمردگی، زردی و ریزش برگ؛ خصوصیات فیزیولوژیکی شامل: میزان تعرق، فتوسنتز خالص، هدایت روزنه ای، کارآیی مصرف آب، کارآیی فتوسنتز و rwc؛ خصوصیات بیوشیمیایی شامل پرولین و عناصر معدنی برگ ها اندازه گیری شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد درجه مقاومت در بین ژنوتیپ ها متفاوت بود و ژنوتیپ های مختلف راهبرد های مختلفی را در مواجهه با تنش خشکی بکار می برند. رشد شاخه و رشد قطری تنه درختان تنش دیده نسبت به درختان شاهد کاهش چشمگیری داشت ولی تفاوت های قابل ملاحظه ای در رشد، در بین ژنوتیپ های تحت تنش دیده شد. همچنین رفتارهای برگ ها به تنش شدید خشکی تا حد زیادی در بین ژنوتیپ های مورد آزمایش متفاوت بود به طوری که در برخی مثل ’سوپرنوا‘ و ’ ‘k56برگ ها شاداب، بدون زردی و ریزش برگی یا ریزش ناچیز با حفظ سبزینگی بالا و عدم تاخوردگی و پژمردگی همراه بود. در حالی که d99’ ‘ و ’سهند‘ دارای زردی و ریزش برگی بیشتر بوده و سبزینگی کمتری نشان دادند. ’آذر‘، ‘k56’، ‘k824’، ’ربیع‘ و ’سوپرنوا دارای بالاترین شاخص سطح برگی در بین ژنوتیپ ها بود و تفاوت معنی داری با ژنوتیپ های شاهد خود نداشتند. بیشترین تاخوردگی برگی مربوط به ‘k824’ و ‘k932’ بود. برگ های ’فلیپسئو‘ و ’نانپاریل‘ پژمرده تر به نظر می رسیدند. با اینکه در بین ژنوتیپ ها ’تونو‘، ‘k56’ و ’ربیع‘ دارای تراکم روزنه بالایی در سطح زیرین برگ بودند ولی هیچکدام از ژنوتیپ ها تفاوت معنی داری در تعداد روزنه با شاهد خود نشان ندادند. نکته جالب توجه این بود که در ژنوتیپ هایی که دارای تعداد روزنه بیشتری بودند حفظ سطح برگی و عدم ریزش برگی هم بالا بود. در مقایسه با تیمار آبیاری نرمال، در تیمار تنش در تمامی ژنوتیپ ها با بسته شدن روزنه ها در مواجهه با تنش خشکی تعرق کاهش یافت و در نتیجه میزان فتوسنتز و کارآیی آن کاهش یافت ولی کارآیی مصرف آب افزایش یافت. ژنوتیپ های ’آذر‘، ‘k56’ و ’مارکونا‘ تعرق زیادی نشان دادند. با این وجود ‘k824’، ‘k56’ و ’آذر‘ دارای فتوسنتز و کارآیی مصرف آب بالایی بودند. کارآیی فتوسنتز در ‘k824’، ’نانپاریل‘ و ’k86‘ بیشتر از همه ژنوتیپ ها بود. روند تغییرات rwc در طول فصل نشان داد که در خرداد ماه تفاوت بین دو تیمار بیشتر بود ولی در تیر ماه مقادیر دو تیمار در ژنوتیپ های مشابه بهم نزدیک شدند و دوباره در مرداد ماه از هم فاصله گرفتند. کم ترین اختلاف در بین دو تیمار در محتوای نسبی آب برگ در ‘k1011’، ’سوپرنوا‘، ‘k86’، ‘k56’ و ’آذر‘ بود و بیشترین اختلاف ها مربوط به ’ ‘d99، ’فالسابارس‘ و ’سهند‘ بود. سه بار اندازه گیری مقدار پرولین برگ در طی فصل تنش نشان داد که مقدار پرولین تحت تنش خشکی به مقدار قابل توجهی افزایش داشت، اما این افزایش در بین ژنوتیپ ها متفاوت بود به طوری که ’ربیع‘ و ’مارکونا‘ دارای بیشترین مقدار و ’سهند‘ و ‘k824’ دارای کمترین مقدار پرولین بودند. با توجه به سایر ویژگی های ارزیابی شده می توان گفت که تجمع مقدار پرولین نمی تواند دلیلی بر مقاومت بالا به خشکی باشد. تنش خشکی اثر متفاوتی روی میزان عناصر موجود در ژنوتیپ های مختلف گذاشت، به طوری که در اکثر ژنوتیپ ها مقدار نیتروژن و پتاسیم برگ ها در اثر تنش افزایش داشت ولی مقدار فسفر و آهن در مقایسه با گیاهان شاهد کاهش نشان داد. رفتار متفاوتی در بین ژنوتیپ ها در جذب منگنز و بر دیده شد. برگ های ’سوپرنوا‘ دارای بیشترین و برگ های ’سهند‘ دارای کمترین مقدار از عنصر منگنز بود. مقدار عنصر بر در ‘k1011’ دارای بیشترین تفاوت بین دو تیمار بود و مقدار این عنصر در گیاهان شاهد بیشتر بود و در ’سوپرنوا‘ و ’تونو‘ اختلاف معنی داری در بین دو تیمار (تنش و آبیاری نرمال) وجود نداشت. در اکثر ژنوتیپ ها مقدار روی در تیمار تنش کاهش معنی داری داشت. بیشترین مقادیر این عنصر در ‘k56’، ‘k86’، ’ربیع‘ و ‘d99’ اندازه گیری شد. در نگاه کلی با ارزیابی صفت های مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در بین 20 رقم و ژنوتیپ مورد آزمایش به ترتیب ‘k56’، ’سوپرنوا‘، ‘k824’ و ‘k86’ به مراتب تحمل به تنش شدید خشکی بیشتری نشان دادند.