تحلیل منطقه ای رشد اقتصادی در ایران با تاکید بر رهیافت 3d

یکی از محورهای برنامه های توسعه اقتصادی در ایران، گرایش از برنامه ریزی بخشی به سمت برنامه ریزی منطقه ای است و هدف این گرایش، تخصیص منابع و فعالیت ها به هر نقطه بر مبنای استعدادها و ویژگیهای خاص آن منطقه و کاهش شکاف رشد اقتصادی مناطق مختلف است. در این خصوص شناسایی عوامل موثر بر رشد اقتصادی منطقه یکی از مواردی است که می تواند به برنامه ریزان اقتصادی و منطقه ای در تنظیم برنامه های توسعه اقتصادی کمک کند. بر این اساس مطالعه حاضر با هدف تحلیل تاثیر سه متغیر چگالی جمعیت، فاصله اقتصادی و ناهمگونی جمعیت- که اولین بار در سال 2009 توسط بانک جهانی تحت عنوان رهیافت 3d مطرح شده است- بر رشد اقتصادی استان های ایران در دو بخش عمده نظری و تجربی انجام یافته است. چگالی جمعیت به عنوان فشردگی جمعیت در هر واحد زمین تعریف شده است. فاصله اشاره به سهولت و سختی انتقال کالاها، خدمات، اطلاعات و ایده بین مناطق دارد و منظور از ناهمگونی در بعد ملی، ناهمگونی مذهبی و قومیتی است. این سه متغیر از طریق تاثیر بر تجمیع بنگاه ها و تغییرات تکنولوژی دارای تاثیرات مثبت و منفی بر رشد مناطق هستند.، سوالی که مطرح می شود این است که آیا این متغیرها بر رشد مناطق در ایران نیز تاثیر گذار هستند؟ آیا موجب سرعت بخشیدن به رشد مناطق می شوند و یا رشد مناطق را کند می کنند؟ با بررسی تئوری های رشد منطقه، چارچوب تئوری اخیر جغرافیای اقتصادی جدید برای مطالعه تاثیر سه متغیر رهیافت 3d بر رشد منطقه در ایران انتخاب شد، اما بر اساس یافته های مطالعه حاضر، در چارچوب تئوری جغرافیای اقتصادی جدید مطالعه ای وجود ندارد که در آن دو متغیر چگالی جمعیت و ناهمگونی جمعیت در کنار متغیر فاصله اقتصادی به طور صریح به مدل رشد وارد شده باشند. در این مطالعه این شکاف تحقیقاتی پر شده و یک مدل در چارچوب تئوری جدید جغرافیای اقتصادی جدید تدوین گردیده که در آن این دو متغیر در کنار متغیر فاصله اقتصادی بر رشد منطقه تاثیرگذار هستند. الگوی تدوین شده از این جهت که سه متغیر رهیافت 3d در کنار هم به مدل رشد منطقه اضافه شده با مطالعات موجود تفاوت دارد. این تفاوت دستاورد نظری مطالعه حاضر است. بر اساس رابطه رشد استخراج شده در بخش نظری، الگوی اقتصاد سنجی طراحی شده که یک دستگاه معادلات سیستم همزمان است که برای 28 استان ایران طی دوره 85-1379 توسط روش حداقل مربعات دو مرحله ای برآورد گردیده است. همچنین با استفاده از تکنیک کالیبره کردن و بر اساس داده ها و اطلاعات مورد نیاز اقتصاد ایران در دوره 85-1379 به صورت عددی حل گردیده و رشد منطقه ای در مقابل تغییرات چگالی جمعیت، فاصله اقتصادی و ناهمگونی جمعیت تحلیل حساسیت شده است. نتایج حاصل از برآورد الگوی اقتصاد سنجی حاکی از آن است که چگالی جمعیت اثر مثبت و معنادار، فاصله اقتصادی اثر منفی و معنادار بر رشد منطقه دارند و ناهمگونی جمعیت هرچند دارای تاثیر مثبت بر رشد منطقه است اما از نظر آماری معنادار نیست. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت به این صورت است که با افزایش چگالی جمعیت و ناهمگونی مذهبی و کاهش فاصله اقتصادی رشد منطقه ای افزایش می یابد.