بررسی نیازهای آموزشی کتابداران کتابخانه های آموزشگاهی مقطع راهنمایی و دبیرستان شهر اصفهان در زمینه کسب و استفاده از مهارتهای سواد اطلاعاتی در فرایند یاددهی- یادگیری

سواد اطلاعاتی یکی از مفاهیم اصلی عصر اطلاعات است. برخورداری از سواد اطلاعاتی، افراد را برای زندگی در دورانی توانمند می سازد که دستیابی به موقع به اطلاعات با کیفیت امتیازی رقابتی در عرصه های علمی، اقتصادی، اجتماعی و ... محسوب می شود. آغاز کسب توانمندی های سواد اطلاعاتی از دوران مدرسه، تاثیر بیشتری بر نهادینه شدن این توانمندی ها در فرد دارد. از این رو، امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته، نظامهای آموزش و پرورش می کوشند تا با تلفیق برنامه های آموزش سواد اطلاعاتی در بافت برنامه های آموزشی خود، دانش آموزان را در این زمینه توانمند کنند. در این کشورها، کتابداران آموزشگاهی به دلیل ماهیت حرفه ای خود به عنوان نیروی انسانی آموزش دهنده و توسعه دهنده سواد اطلاعاتی در مدارس محسوب می شوند و برای پذیرش چنین نقشی، آموزشهای لازم و مورد نیاز را دریافت می کنند. در ایران پژوهش های اندکی در زمینه سواد اطلاعاتی در مدرسه و همچنین تربیت کتابدار آموزشگاهی باسواد اطلاعاتی انجام شده است. در این پژوهش با هدف سنجش نیازهای آموزشی کتابداران آموزشگاهی شهر اصفهان در زمینه سواد اطلاعاتی، فرایند نیازسنجی آموزشی در 5 مرحله و به شیوه پیمایش در متون، اسناد، نظر مسئولان و متخصصان، و همچنین نظرسنجی از کتابداران آموزشگاهی انجام گرفت. در مرحله اول ابتدا استانداردهای سواد اطلاعاتی و نیز استانداردها و متون پژوهشی مربوط به صلاحیت های کتابداران آموزشگاهی تحلیل محتوا شدند. بر اساس آنها، در مرحله دوم نیازسنجی توانمندی های مورد نیاز کتابداران آموزشگاهی در 8 بخش و با استفاده از الگوی طبقه بندی بلوم، در سه دسته دانش، مهارت و نگرش تدوین شدند. نتیجه تحلیل اسناد آموزش و پرورش و نیز مصاحبه با دو نفر از مسئولان آموزش و پرورش و دو نفر از متخصصان سواد اطلاعاتی کشور نشان داد که گرچه مفهوم سواد اطلاعاتی به اندازه کافی در اسناد آموزش و پرورش ایران مورد توجه قرار نگرفته است، اما هدفهایی در این اسناد وجود دارد که با هدفهای سواد اطلاعاتی همراستا هستند. برای تحقق این هدفها نیز راهکارهایی در اسناد آموزش و پرورش پیشنهاد شده که با فعالیت های کتابخانه همراستا هستند. گرچه در این اسناد به کتابداران آموزشگاهی برای انجام این راهکارها توجهی نشده است اما نتایج مصاحبه های انجام گرفته و مقایسه این نتایج با بخشهای هشتگانه شناسایی شده پیشین نشان داد که بین این توانمندی ها و توانمندی های به دست آمده از تحلیل اسناد ومصاحبه، شباهت و همسویی زیادی وجود دارد. در مرحله سوم نیازسنجی، با استفاده از توانمندی های تعیین شده، هدفهای کلی آموزش سواد اطلاعاتی به کتابداران آموزشگاهی تدوین شدند. پس از اعتبارسنجی توانمندی ها و هدفهای کلی آموزش توسط 4 نفر از پژوهشگران سواد اطلاعاتی، بر پایه هدفهای کلی آموزش پرسشنامه ای برای سنجش وضعیت موجود و وضعیت مطلوب توانمندی های سواد اطلاعاتی کتابداران آموزشگاهی شهر اصفهان از دیدگاه آنها تهیه شد. تحلیل اطلاعات به دست آمده از این طریق نشان داد که دو قلمرو دانش و مهارت تفاوت زیادی بین وضعیت موجود و مطلوب وجود دارد و این کتابداران در زمینه دانش و مهارت سواد اطلاعاتی به آموزش نیاز دارند. در قلمرو نگرش نیز گرچه کتابداران آموزشگاهی باور دارند که توانمندی های سواد اطلاعاتی برای آنها ضروریست، با این حال کمبود برخی امکانات ممکن است انگیزه کتابداران را برای فعالیت بر پایه این باور کم کند. از این رو با ارائه برخی آموزشها می توان به تقویت انگیزه های درونی آنها برای برای حل مشکلات و بسط سواد اطلاعاتی کمک کرد. در نهایت در مرحله پنجم نیازسنجی، هدفهای ویژه آموزش سواد اطلاعاتی تدوین شدند. نتایج به دست آمده می تواند به مسئولان وزارت آموزش و پرورش، انجمن کتابداری ایران و سایر نهادهای آموزشی مرتبط، برای برگزاری دوره های آموزشی موثر کمک کند.