بررسی ضمان شوهر نسبت به معیوب و تلف شدن مهر در حقوق اسلامی و ایران

ماده 1084 ق.م اشاره به مسوولیت شوهر نسبت به مهر معیوب یا تلف شده دارد، لیکن نوع ضمان شوهر را تعیین نکرده و گذشته از آن متعرض برخی حالت های قابل تصور نشده است، در این پژوهش ضمن بررسی شقوق مختلف، با بررسی نظرات مختلف فقهای اسلام دریافتیم که فقهای شیعه ضمان شوهر نسبت به مهر را از نوع ضمان ید دانسته و فقهای عامه، آن را از نوع ضمان معاوضی دانسته اند. از مهمترین آثار مترتب بر دو حکم مزبور، آن می باشد که در قسم اول، حسب مورد حکم به پرداخت مثل یا قیمت مهر، می گردد و در قسم دوم یعنی معاوضی دانستن ضمان ، حکم به پرداخت مهرالمثل می شود. نکته دیگر حائز اهمیت آنکه در عقد نکاح، با تلف شدن مهر خللی به اصل عقد نکاح وارد نمی شود، چرا که مهر جزء ارکان آن عقد نمی باشد. در صورت تلف مهر قبل از عقد که این حالت را قانون مدنی بدان اشاره نکرده و فقها نیز به آن نپرداخته اند، با امعان نظر به ماده 1100 ق.م، در مورد مستحق للغیر درآمدن مهر که به تبعیت از قواعد حقوقی از جمله انصاف بوده، می توان گفت: در این حالت زوج، مسوول پرداخت مثل یا قیمت مهر می باشد. البته بعضی فقهای شیعه در تبیین حالت عیب مهر قبل از عقد، ضمان مربوط را بیشتر با ضمان معاوضی منطبق دانسته اند و لیکن نهایتاً با استناد به اجماع، حکم به پرداخت مثل یا قیمت داده اند. در مورد تلف مهر قبل از عقد دلیلی به جز استمداد از عدالت و انصافبرای حکم به پرداخت مثل یا قیمت وجود ندارد چرا که در این باب حتی اجماع بر آن نمی باشد، تا به آن استناد گردد. در بحث عیب که آن هم منقسم به دو حالت قبل از عقد و بعد از عقد می باشد،بعضی صرفاً اخذ ارش را بیان داشته و بعضی تخیّر زوجه را در استرداد مهر و یا اخذ ارش مطرح نموده اند. در حالت حکم به پرداخت قیمت مهرالمسمی نیز، برای اینکه چه زمانی باید ملاک عمل قرار گیرد مورد کنکاش و تحقیق در این پایان نامه قرار گرفته است. با این توضیح که به طور کلی قیمت زمان تلف مورد ملاک می باشد. ولی در حالت مطالبه از سوی زوجه و امتناع از تسلیم توسط زوج، بعضی احکام غصب را حاکم دانسته و بنابرآن نظر به بالاترین قیمت داشته اند که در آن هم دو حالت بالاترین قیمت از زمان عقد تا زمان تلف، و بالاترین قیمت از زمان مطالبه تا زمان تلف را مورد بررسی قرار داده ایم. واژگان کلیدی: مهر، تلف شدن مهر، معیوب شدن مهر، مهرالمسمی، مهرالمثل، ضمان، عین مهر