جابگاه راه دریایی جنوب در مناسبات تجاری جهان اسلام « با تأکید بر خلیج فارس و دریای سرخ » از ( سده چهارم تا هفتم ه.ق)

توسعه سرزمینهای اسلامی توسط دریانوردان و بازرگانان ، رونق تجارت جهانی را در پی داشت و رونق و رشد مناسبات تجاری دریایی باعث افزایش مبادلات تجاری بخشهای مرتبط جهان اسلام بخصوص بنادر واقع در این راه دریایی را در پی داشت.بررسی دقیق و کسب شناخت عمیق نسبت به جایگاه راه دریایی ادویه بعنوان یکی از مشهورترین و مهمترین راه تجاری دریایی ، بازرگانی در قرون گذشته از جهات بسیار ضروری می نماید. نخست از آن جهت که این راه دریایی تجاری از لحاظ جغرافیایی، تاریخی،سیاسی و اقتصادی و تحولات تجاری دارای جایگاه و اهمیت ویژه ای بوده و نیازمند بررسی و پژوهش می باشد. دیگر از آن جهت که شناخت قسمتهایی از این راه تجاری یعنی شناخت بخشی از تاریخ خلیج فارس و دریای سرخ و شناخت خلیج فارس مقدمه ای است بر شناخت ایران و سرزمینهای پیرامون آن که از بخشهای مهم جهان اسلام بشمار می رفته، گواه این شناخت نیز محدود به ابعاد تاریخی و اقتصادی نشده و جنبه های دیگری را نیز شامل می شده است. وسعت و حجم زیاد مبادلات و مناسبات تجاری و تحولات سیاسی صورت گرفته در بنادر راه دریایی مذکور باعث رشد و ترقی بنادری همچون بصره، سیراف، هرموز، کیش و تیز و عدن و مراکز تجاری و بخشهای مرتبط با این راه در گستره جهان اسلام شده بود. جابه جایی کانونهای تجاری طی قرون سوم تا هفتم ه.ق در راه دریایی جنوبی متأثر از تحولات سیاسی و اقتصادی و از آن جمله رقابت سیاسی و نظامی خلفای عباسی و فاطمی برای تغییر مسیر راه دریایی به دریای سرخ، و ناامنی مناطق پس کرانه ای منتهی به بنادر و استفاده از حربه تجارت و بازرگانی برای رسیدن به مقاصد سیاسی حاکمان وقت و... باعث ظهور و رشد و ترقی و افول بنادر و مراکز تجاری واقع شده در مسیر این راه تجاریی دریایی شدند. در ادوار مختلف کانونهای جدید وارد عرصه تجارت شده اند و کانونهای قبلی را از اعتبار ساقط کرده اند، اما خلیج فارس و البته در درجه بعدی دریای سرخ بعنوان یک کل همیشه ثابت و با اهمیت باقی مانده اند، و البته تنها این بنادر و جزایر بودند که در گذر ایام نقش خویش را جابه جا کرده و هر کدام در مقطعی خوش درخشیده اند و در مقاطعی رو به افول نهاده اند. این صعود و سقوط بیشتر به حالات روانی حاکم بر این مناطق و گاهی نیز بر حالات فیزیکی این نواحی بر می گشته. از جمله بنادر که هر کدام نه چندان کوتاه در تجارت دریایی در خلیج فارس خوش در خشیده و برای مدتهای مدیدی نقل محافل تجاری و بازرگانی آن روزگاران بودند باید از بصره در منتهی الیه خلیج فارس و بعداً سیراف در ایالت فارس و در ادامه از کیش و هرموز و تیز و صحار و جده و عدن و... که بخاطر تحولات سیاسی و تجاری هر کدام مورد توجه قرار می گرفتند، مورد بررسی قرار داد. .