ارزیابی آسیب‎پذیری و تهیه نقشه های خطر آلودگی آبخوان دشت ‎شهرکرد با استفاده از gis و مدل‏هایdrastic و sintacs

چکیده توسعه صنعتی، کشاورزی و افزایش جمعیت جوامع در دهه‏های اخیر باعث استفاده روز افزون از مواد شیمایی، کودها و افزایش ضایعات صنعتی در بخش‎های مختلف و در نتیجه آلودگی منابع آب خصوصاً آب‎های زیرزمینی شده است. با توجه به ادامه این روند، آسیب‎رسانی به منابع آب در سال‏های آتی نیز ادامه خواهد داشت. اعمال یک مدیریت مناسب بر منابع آب با تعیین مناطق آسیب‏پذیر به عنوان اولین راهکار می‎تواند مفید باشد. با توجه به اینکه در استان چهارمحال و بختیاری و خصوصا دشت شهرکرد بخش عمده‏ای از مصارف شرب و کشاورزی از آب‎های زیرزمینی تامین می‏شود، جلوگیری از آلودگی و ثبات کیفی این منابع موضوعی مهم است. هدف این پژوهش ارزیابی آسیب پذیری در دشت شهرکرد با دو مدل‏ drastic و sintacs بود. جهت شناسایی نواحی آسیب‎پذیر آبخوان دشت شهرکرد در برابر آلودگی، از مدل‏های مذکور استفاده و نقشه آسیب‎پذیری آبخوان تهیه گردید. اصول مدل‎های drastic و sintacs بر پایه ترکیب هفت مولفه‎ی: عمق‎تا‏سطح‎ایستابی، تغذیه‎ی‎خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیراشباع و هدایت هیدرولیکی است که پس از رتبه‎دهی، اعمال تاثیر وزنی به هر مولفه و ترکیب جبری هفت مولفه نتیجه ی نهایی معرف آسیب‎پذیری آبخوان خواهد بود. ابتدا اطلاعات مربوط به هفت مولفه در آبخوان دشت شهرکرد جمع‏آوری و پس از ورود به نرم‎افزارهای gis نهایتاً لایه‎های مورد نیاز مدل‎ها تهیه گردید. سپس با استفاده از تکنیک‎های هم‎پوشانی و پس از اعمال ضرایب وزرنی لازم بر هر لایه، نقشه نهایی آسیب‎پذیری منطقه تهیه گردید. آبخوان دشت شهرکرد براساس دو مدل دراستیک و سینتکس به ترتیب به سه و پنج کلاس آسیب‎پذیری تقسیم می‎شود. کلاس‎های آسیب‏پذیری به‏دست آمده از هر دو مدل دراستیک و سینتکس در دشت شهرکرد نشان داد که بیشتر دشت دارای کلاس آسیب‏پذیری پایین و متوسط است. آسیب پذیرترین بخش‏های دشت براساس دو مدل دراستیک و سینتکس مربوط به جنوب‎شرقی دشت (حوالی فرخ شهر) و بخش‏هایی از جنوب‏غربی دشت می‏باشد. براساس تحلیل حساسیت حذف نقشه و تک‏مولفه‏ای، محیط غیراشباع و فاصله عمق‏تاسطح‏ایستابی در این دشت به عنوان موثرترین مولفه‏ها شناسایی شدند. براساس نتایج حاصل از آنالیزهای شیمیایی غلظت متوسط نیترات در 96 چاه‏ مورد مطالعه حدود 18 میلی‏گرم‎برلیتر، با کمینه و بیشینه به‎ترتیب حدود 6 و 41 میلی‏گرم‎برلیتر می‏باشد. همچنین میانگین غلظت فسفات در دشت شهرکرد برابر 05/0 میلی‏گرم‏برلیتر با کمینه و بیشینه به‏ترتیب 015/0 و 11/0 میلی‏گرم‏بر لیتر است. غلظت نیترات و فسفات در همه‏ی 96 حلقه چاه از حد توصیه شده توسط اداره ی حفاظت محیط زیست آمریکا پایین‏تر است. کمینه غلظت نیترات و فسفات بالاتر از صفر است که نشانه‏ی نفوذ نیترات و فسفات به تمام نقاط دشت است. صحت سنجی دو مدل با نقشه هم غلظت نیترات و فسفات مشخص کرد مدل سینتکس بهتر از مدل دراستیک مناطق آسیب‏پذیر را مشخص می‏کند. براساس نتایج حاصل از این مطالعه می‎توان توصیه‎ها و راهکارهایی برای جلوگیری از توسعه صنایع و مشاغل آسیب‎رسان، جایابی صنایع و دامداری‎ها، و برخی عملیات زراعی صورت گیرد.