بررسی علل مهاجرت علمای شیعه پس از سقوط صفویه به عتبات و باز گشت آنها به ایران در اغاز عصر قاجار

مهاجرتهای متفاوت در طول تاریخ امری شایع و شناخته شده است که همواره به دنبال عوامل مختلف صورت می گرفته است. مهاجرت علما ی دین نیز از این امر مستثنی نیست و نیاز به عوامل متعددی دارد. در پایان دوره صفویه این عوامل برای یک مهاجرت – هرچند محدود – فراهم آمد و علمای دینی به سمت عتبات عالیات و سایر شهرهای عراق حرکت کردند و در آنجا توانستند به دور از هیاهوهای سیاسی و نظامی به آموزش و تحقیق در حوزه علوم دینی و فقه شیعه بپردازند. تقریبا همه دوران گذر تاریخی ایران از دوره صفویه به زمان قاجار، علما به دور از وطن خود ایران بودند و رویه ی گوشه نشینی سیاسی را برگزیدند. زیرا ایران در این زمان یعنی دوره افشار و زندیه برای فعالیت علما و گروه های مذهبی فضایی مساعد نبود. نادر شاه افشار سیاست های مذهبی سختی را علیه آنها در پیش گرفت و بعضاً علما را مورد تمسخر قرار داد. در دوره زندیه نیز گرچه سیاست ضد شیعی در جریان نبود اما سیاست حمایتی نیز جریان نداشت و علما که غالبا جهت فعالیت خود به حمایتهای مادی دیگر گروه ها نیاز داشتند؛ به حال خود رها شدند. با روی کار آمدن سلسله ی قاجار که ادعای حمایت از تشیع و فقه اصولی شیعه را داشت؛ راه برای بازگشت یا مهاجرت علما به سمت ایران فراهم گردید که در طی یک فرایند کلی به سمت وطن خود حرکت کردند. برخلاف زمان مهاجرت که عموما‍ً از شهر اصفهان و بعضاً شیراز و سایر شهرهای جنوب صورت می گرفت؛ این بار بازگشت یا مهاجرت علما به سمت ایران بیشتر به سوی شهر تهران بود که مرکزیت مذهبی و سیاسی یافته بودند. پایان نامه پیش رو در تلاش است تا به علل و چگونگی مهاجرت علما به عتبات ،شرایط زندگی و امکانات علمی آنان ،ارتباطات و نتایج آن مهاجرت و علل بازگشت و زمینه های حضور مجدد علما در ایران پرداخته ونتایج و تحولات آن را مورد بررسی قرار دهد.