[خاستگاه نماد گل و مرغ در نقاشی های دوران صفوی و قاجار]

چکیده: تلقیِ انسان کهن از جهان پیرامون، نمادین است که با اوّلین شیوه رویکرد و تفکّر درباره جهان، یعنی اندیشه اسطوره ای آغاز می گردد. اسطوره و نماد، هم زمان متولّد می شوند و دارای خاستگاه مشترکی هستند. بررسیِ نمادهای تصویری (آیکون= شمایل) با پژوهش های جدید در عرصه تاریخ هنر، از نیمه دوم قرن بیستم میلادی، تحوّلات چشمگیری داشته است، و تحت دو عنوانِ تصویرنگاری یا شمایل نگاری (آیکونوگرافی) و نمادشناسی یا شمایل شناسی (آیکونولوژی) شناخته می شود. هر دو این ها، به مطالعه تصویرها یا نمادها اطلاق می شود. با این حال نمادشناسی (آیکونولوژی)، تفسیر نمادها است که در ژرف ترین سطوح معنایِ درونی یا محتوایی نمادها صورت می گیرد، و بسته به ژرفای پژوهش، در باورها، اسطوره ها، دین، و فلسفه است. این نوع رویکرد، در ایران هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. در این پژوهش کوشیده می شود یکی از مهم ترین نمادهای تصویری مکرّر آثار هنری، یعنی نماد درخت و پرنده در ارتباط با اسطوره ها و باورهای فرهنگی، به طور تطبیقی بررسی شود، و در نتیجه به تفسیری از نماد گل و مرغ در فرهنگ ایران دوران اسلامی برسد. هدف از این پژوهش، بررسی و تفسیر خاستگاه های کهنِ نماد گل و مرغ در نقاشی های گل و مرغ دورانِ صفوی و قاجار است. کلید واژه: اسطوره، نماد، نمادشناسی (شمایل شناسی)، درخت (گل)، پرنده (مرغ)