نقش جادو، تدبیر و نیرنگ در سرنوشت قهرمانان داستانهای حماسی ملی ایران (بر پایه شاهنامه و گرشاسب نامه)

چکیده : حماسه فضایی آکنده از جنگ و دلاروی و پهلوانی و دسیسه و نیرنگ و گاه جادو و جادوگری است. هدف این رساله بررسی جادو و تدبیر و نیرنگ در سرنوشت قهرمانان داستانهای حماسی ملی ایران (با تاکید بر شاهنامه و گرشاسب نامه) است. در این پژوهش به دو نوع نیرنگ و جادو برمی خوریم.نخست تدبیر و نیرنگهای مثبت که در میدان جنگ روی می دهد. این نیرنگهای جنگی نه تنها نامنصفانه نیست و نه تنها عمل زشت و ناپسندی محسوب نمی شود، بلکه برعکس کاریست لازم و ضروری در جنگ این دسته از افسونها و نیرنگها نشانگر زیرکی و تلاش فکری طراحان آنهاست. کسی که می تواند دشمن خود را فریب دهد، معلوم است که در کنار زور بازو، قدرت فکری و ذکاوت و هوش بالایی نیز دارد. دوم تدبیر و نیرنگهای منفی که اغلب از طرف انسانهای پست و ضعیف انجام می گیرد و اغلب بر پایه ی حسادت هستند این نیرنگها از طرف پهلوانان بزرگ ایران صورت نمی گیرد بلکه یا از طرف ایرانیانی که ضعیف النفس هستندو یا از طرف غیر ایرانیان است مثل نیرنگ گرسیوز علیه سیاوش . چنان که گفته شد جادو نیز دو نوع است یا جادو اهورایی است و یا اهریمنی؛ جادوی اهورایی یا از طرف پادشاه ایران است،مثل فتح دژ بهمن توسط کیخسرو و یا از طرف سیمرغ،مثل به دنیا آمدن رستم به وسیله ی سیمرغ. جادوهای اهریمنی همیشه از طرف دشمنان ایران است. آن جا که دشمنان ایران در مقابل توان جسمانی و قدرت تفکر و تدبیر ایرانیان توان ایستایی و مقاومت ندارند، دست به جادو و جادوگری می زنند. به طورکلی رساله ی حاضر در سه فصل ارائه شده است: 1- نقش نیرنگ در سرنوشت قهرمانان داستانهای حماسی ملی ایران؛ این فصل از شش بخش تشکیل می شود که موضوعات مطرح در هریک از آنهااز جمله پایه های نیرنگ و تدبیر به شمار می رود. الف) حسادت ب) به هئیت دیگر درآمدن ج) تحریک نیروی جنسی د) تظاهر به بیخبری هـ) دروغ، اغفال و تهمت و) پنهان داشتن حقیقت 2- نقش تدبیر در سرنوشت قهرمانان داستانهای حماسی ملی ایران 3- نقش جادو در سرنوشت قهرمانان داستانهای حماسی ملی ایران که مطالب این فصل در دو بخش ارائه شده است: الف) جادوهای اهورایی ب) جادوهای اهریمنی تدبیر و نیرنگ در شاهنامه نسبت به گرشاسب نامه نمود بیشتری دارد. در گرشاسب نامه اغلب قهرمان داستان بر اساس قدرت و توان جسمی پیروز میدان می شود اما در شاهنامه در کنار قدرت و توان جسمی، قهرمان از نوعی تدبیر و چاره گری نیز برخودار است.