بررسی امکان پذیری جایگزینی پوشش های مصنوعی بجای پوشش های رایج معدنی و عدم کاربرد پوشش در اطراف لوله زهکش در اراضی در دست تجهیز و نوسازی شادگان

چکیده امروزه در پروژه های زهکشی در دست اجرای کشور و به خصوص در خوزستان، بخش قابل توجّهی از هزینه های اجرایی به دلیل دوری منابع قرضه از محلّ پروژه، به تهیّه پوشش معدنی اطراف لوله های زهکش زیرزمینی اختصاص می یابد. به همین دلیل و در صورت جایگزینی پوشش های مصنوعی و یا امکان پذیری اجرای زهکشی بدون پوشش در چنین شرایطی، گام هایی اساسی در کاهش هزینه ها و سرعت یافتن اجرای پروژه های زهکشی برداشته می شود. پوشش های مصنوعی به دلیل ارزان تر بودن و امکان تولید داخلی به جهت فراوانی مواد پلیمری و تولیدات نفتی و حتّی سهولت نسبی تأمین این قبیل محصولات از خارج مطرح می گردد. از طرفی با توجّه به خصوصیّات خاک برخی مناطق و براساس توصیه های فنّی، آزمون زهکشی بدون پوشش نیز می تواند به عنوان یک اولویت مد نظر قرار گیرد تا در صورت داشتن عملکرد مناسب، جایگزینی برای پوشش های معدنی به شمار آید. به همین منظور در تحقیق حاضر، مزرعه آزمایشی به مساحت 40 هکتار دارای 3 تیمار و در مجموع 7 تکرار (دو تکرار برای پوشش مصنوعی از نوع pp450، دو تکرار برای پوشش مصنوعی pp700، دو تکرار برای پوشش شن و ماسه و یک تکرار برای آزمون زهکشی بدون پوشش) در اراضی تحت زهکشی در منطقه شادگان خوزستان اجرا گردید. هر تکرا شامل پنج خط زهکش با عمق کارگذاری متوسّط 7/1 متر و به طول تقریبی 235 متر بود. در هر تکرار برای کنترل وضعیت سطح ایستابی، در جهت عمود بر زهکش و در وسط لترال میانی و به فواصل 5/0، 5/2، 5، 10 و 25 متر از لوله زهکش، چاهک های مشاهداتی تجهیز شده در دو طرف آن حفر شد. به علاوه در فاصله 30 متری از ابتدا و انتهای لترال میانی، تعدادی چاهک مشاهداتی دیگر حفر گردید. همچنین 9 عدد پیزومتر در وسط لوله زهکش میانی در هر تکرار و در کنار چاهک های مشاهده ای در یک طرف آن و همچنین در 30 متری ابتدا و انتها در فاصله های 5/0 و 5/2 متری جنب چاهک های مشاهده ای نصب گردید. اندازه گیری دبی آب ورودی به مزرعه توسّط فلوم wsc تیپ 5 انجام گرفت. نتایج اندازه گیری دبی زهکشی شده و عمق سطح ایستابی نشان از عملکرد مناسب پوشش زهکشی شن و ماسه ای داشت. متأسفانه به دلیل وجود معارض، امکان بهره برداری و ثبت داده از اراضی دارای پوشش مصنوعی میسر نشد، لیکن زهکشی بدون پوشش در طول یک فصل زراعی عملکرد نسبی قابل قبولی را از خود نشان داد. بر اساس مشاهدات، در آبیاری اوّل (مورخ 029/08/1388) هیچگونه زه آبی از لترال ها خارج نشد، ولی با شروع آبیاری دوّم و با تغذیه سفره آب زیرزمینی زه آب از زهکش ها خارج گردید. اندازه گیری زه آب خروجی از لترال به روش دستی، سطح ایستابی داخل پیزومترها با استفاده از عمق یاب الکترونیکی و کیفیت نمونه های زه آب (شوری، آنیون ها و کاتیون ها) در آزمایشگاه صورت پذیرفت. بررسی ها و آنالیز اطلاعات به دست آمده نشان داد که عمل آبشویی در هر تکرار به خوبی انجام یافته است، به طوری که میزان حداکثر و حداقل شوری زه آب خروجی لترال های fs8، fs3 و بدون پوشش به ترتیب برابر 9/36، 1/52 و 47 دسی زیمنس بر متر و 7/25، 6/23 و 64/12 دسی زیمنس بر متر اندازه گیری شد. میزان دبی حداکثر خروجی در لترال fs8 (تکرار اول پوشش شن و ماسه) به میزان 59/0 لیتر بر ثانیه، لترال fs3 (تکرار دوم پوشش شن و ماسه) به میزان 28/0 لیتر بر ثانیه و لترال بدون پوشش نیز به میزان 225/0 لیتر بر ثانیه اندازه گیری شد. همچنین حداکثر خیز سطح ایستابی از تراز لوله زهکش در فاصله های 5/0، 5/2، 5، 10 و 25 متری در لترال fs8 برابر 04/0-، 43/1، 36/1، 44/1 متر، در لترال fs3 برابر 07/1، 40/1، 58/0، 58/0، 49/0 متر و در لترال بدون پوشش برابر 55/0، 865/0، 54/0، 755/0، 015/1 متر اندازه گیری شد. با توجه به روند نوسانات سطح ایستابی در هر سه تکرار می توان چنین نتیجه گرفت که میزان خیز سطح ایستابی در لترال fs8 بیشتر از دیگر لترال ها بود. از طرفی مقدار مقاومت ورودی در اطراف زهکش با پوشش شن و ماسه به مراتب کمتر از زهکش بدون پوشش می باشد. با عنایت به بررسی های به عمل آمده، پوشش شن و ماسه ای عملکرد مطلوبی داشته و عملکرد زهکشی بدون پوشش نیز در مدت اجرای این تحقیق قابل قبول بوده است، لذا با توجه به خصوصیات خاک منطقه و در صورت عملکرد مناسب در میان مدت و دراز مدت می توان از آن به عنوان گزینه ای مناسب در پروژه های زهکشی زیرزمینی دارای شرایط مشابه استفاده نمود. واژه های کلیدی: پوشش زهکشی، زهکشی زیرزمینی، پوشش معدنی، پوشش مصنوعی، سطح ایستابی، کیفیت زه آب، شادگان.