هویت فردی و از خود بیگانگی از منظر آیات و روایات

چکیده: شناخت هویت فردی انسان و ازخودبیگانگی او نقش زیربنایی در علوم انسانی دارد، اما ناکارآمد بودن نظریاتی که مکاتب بشری در این باب ارائه داده اند، لزوم بهره مندی از منبع وحیانی را آشکار می سازد. اما در این باره تحقیقی جامع با محوریت اسلام صورت نگرفته است. پژوهش حاضر برای یافتن دیدگاه اسلام در این باره پس از بررسی مفهومی این اصطلاحات در علوم انسانی به تبیین دیدگاه مکاتب فلسفی غرب، همچون اگزیستانسیالیسم در مورد هویت و ازخودبیگانگی انسان پرداخته تا موضوع بحث و نقاط ضعف و قوت این مکاتب روشن شود. بخش اصلی این پژوهش به استخراج مولفه های هویت فردی بر مبنای نصوص اسلامی و دیدگاه های علمای اسلام می پردازد، در بیان اولین مولفه آیه کریمه (نسوا الله فانساهم انفسهم) به عنوان کلید طلایی حل معمای هویت انسان معرفی شده و با الهام از آن مولفه باطنی هویت (شناخت و ارتباط درونی با آفریدگار) به عنوان محور هویت های دیگر انسان مطرح می شود. پس از طرح مولفه های دیگر، توجه به فقر و عین الربط بودن به خداوند به عنوان آخرین مولفه، مطرح شده که نشان می دهد انسان هنگامی خود را به نیکی می شناسد که از نگاه استقلالی دست شسته خود را آیت و آینه دار الهی بداند. مقام عالی ای که انسان در این وادی می تواند به آن برسد فنای فی الله می باشد. که با رسیدن به آن، هویت اصیل انسان محقق می شود. هویت فردی از دیدگاه اسلامی دارای برجستگی های همچون؛ معنادار شدن زندگی، ارائه الگویی به نام انسان کامل، توجه به امداد های غیبی و نقش شیطان در مغالطه هویتی است. ازخودبیگانگی در اسلام از فراموشی خداوند ناشی می شود. «خود»، امری واقعی بوده و مراد از آن جنبه متعالی و ملکوتی انسان است. راه های تکامل هویت و عوامل ضعف آن، با استفاده از مبانی هویت و مباحث تربیتی آیات و روایات، استخراج شده که در این وادی بحث معرفه النفس، طریق و مراحل آن حائز اهمیت است. زمینه سازی برای هویت اصیل در کودکی و نوجوانی و شکوفائی آن در جوانی و ارتقا و تکامل آن تا پایان عمر و راه های درمان ازخودبیگانگی مباحث پایانی را تشکیل می دهند. لازم به ذکر است که این پژوهش درآمدی بر بحث هویت بوده و بر اساس مبانی مستفاد از آیات و روایات مجال برای بحث های گسترده تر فراهم است. بحث تطبیقی با هر یک از ادیان و مکاتب دیگر، که در اینجا به قسمتی از آن پرداخته شده، شایسته تحقیقاتی مفصل تر می باشد. واژه های کلیدی: هویت دینی، هویت فردی، بحران هویت، ازخودبیگانگی، خود شناسی