مطالعه اثر بخشی برنامه گروه های مطالعاتی با رویکرد آموزش از دور

سواد مفهومی فراگیر است که دارای انواع گوناگونی است و در شرایط کنونی جهان در قرن بیست و یکم زندگی باکیفیت و توسعه پایدار وقتی حاصل می شود که هر یک از افراد جامعه به آن دست یافته باشند. با وجود این، در کشور ایران هنوز تعداد قابل توجهی از افراد و مخصوصا زنان از سواد پایه نیز برخوردار نیستند. برای رفع این نقیصه، هر ساله اعتباراتی اختصاص می یابد و طرح هایی به اجرا گذاشته می شود تا از نتایج این سرمایه گذاریها بهره برداری شود. یکی از برنامه هایی که با هدف «استمرار و پایداری آموخته های» سوادآموزان توسط نهضت سوادآموزی به اجرا در آمده، «طرح گروه های مطالعاتی» آثار و نتایج این طرح تاکنون در استان فارس و احتمالاً در استانهای دیگر مجری طرح مورد پژوهش و ارزیابی قرار نگرفته است. هدف این پژوهش یافتن پاسخ است. این پرسش است که این طرح به عنوان یک برنامه درسی غیرحضوری تا چه میران از توفیق برخوردار بوده است؟ برای پاسخگویی به پرسش مذکور، هر یک از هدف های مطرح در طرح با استفاده از داده هایی که به روش پژوهش پیمایشی و از طریق مراجعه مستقیم به شرکت کنندگان زن تحت پوشش طرح در استان فارس (شهرستانهای داراب و لامرد) جمع آوری شده است، مورد بررسی قرار گرفت. گروه اطلاع رسان در این پژوهش مشتمل بر 48 نفر از زنان تحت پوشش بود که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و با شرکت در مصاحبه نیمه سازمان یافته (مشتمل بر 6 سوال اصلی و 24 سوال فرعی) به ارائه داده های لازم اقدام کردند. تحلیل و طبقه بندی دادها و استنتاج از آنها نشان می دهد که طرح گروه های مطالعاتی بر تقویت و تثبیت مهارتهای سوادآموزی (خواندن و نوشتن و ادراک) تأثیر «زیادی» داشته و مهارتهای سوادآموزان را بهبود بخشیده؛ بر ارتقاء آگاهیهای عمومی و توانمندسازی زنان سوادآموز تأثیر «زیادی» داشته و آگاهیها و توانمندی های آنان را ارتقاء داده است. همچنین بر توسعه و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی زنان تأثیر «زیادی» داشته و توانسته از طریق زنان تحت پوشش فرهنگ مطالعه کتاب را گسترش دهد؛ اما بر یادگیری مستقل زنان تاثیر«محدود» داشته است. بعضی از آنها توانسته اند تغییرات مطلوبی در رفتار خود ایجاد نمایند و از شدت وابستگی به دیگران بکاهند و سعی نمایند که در انجام امور به خود متکی باشند. یافته های پژوهش همچنان نشان داد که این طرح در جلوگیری از بازگشت به بی سوادی تأثیر زیاد داشته است و بر غنی سازی محیط زندگی سوادآموزان زن تاثیر«اندک» داشته است. در مجموع، می توان اظهار کرد که این طرح تا جایی که بر انگیزه های سوادآموزان مبتنی بوده، با توفیق همراه بوده است؛ اما از جایی که نیاز به حمایت های مادی و مالی سازمانی مورد توجه قرار گرفته است، دچار آسیب شده است. پس توفیقات طرح را باید به «نیازمندی های واقعی حیات اجتماعی زنان» نسبت داد که از سوی آنان ادراک شده است؛ و بر همین اساس گزارش های پژوهشی حکایت از توفیق طرح های مشابه نیز داشته است. همچنین، این طرح در زمینه استمرار بنیادهای یادگیری پیشین دارای توفیق بوده است ولی در ایجاد قابلیت های تازه توفیقی را نشان نداده است. به عبارت دیگر، زنان سوادآموز توفیق این طرح را در مواردی آشکار کرده اند که توسعه مهارت های قبلی آنان مثل کتابخوانی مورد نظر بوده است، اما در مواردی که هدف های تأسیسی مورد نظر بوده (مثل استقلال در یادگیری) توفیقی دیده نشده است.