الگوی توزیع، تشکیل و پایداری کانی های فیبری در خاکهای تشکیل شده بر روی برخی رسوبات دوران سوم زمین شناسی و مواد مادری آنها در بخشی از ایران مرکزی و زاگرس

اگرچه حضور کانی های فیبری و بویژه پالیگورسکیت در خاک ها و برخی مواد مادری آنها در کشور ثابت شده است، لیکن اطلاعات بسیار اندکی در رابطه با پراکنش و چگونگی تشکیل این کانی ها در رسوبات ترشیاری ایران و خاک های توسعه یافته بر روی آنها وجود دارد. این رساله با اهداف بررسی حضور کانی های فیبری در برخی رسوبات ترشیاری ایران مرکزی و زاگرس و ایجاد ارتباط بین رسوبات حاوی این کانی ها و زمین شناسی و جغرافیای دیرین این مناطق، بررسی نقش مواد مادری در توزیع کانی های مذکور و تعیین مهمترین عوامل موثر در پراکنش و تشکیل این کانی ها در خاک های توسعه یافته بر روی رسوبات ترشیاری در مناطق ایران مرکزی و زاگرس انجام شد. بدین منظور تعداد 34 نمونه رسوبات ترشیاری و تعداد20 پروفیل خاک های تشکیل شده بر روی رسوبات ترشیاری این مناطق با استفاده از روش های پراش پرتو ایکس و میکروسکوپ الکترونی عبوری و روبشی مطالعه شدند. به منظور بررسی تأثیر آب زیرزمینی شور و قلیا بر تشکیل کانی پالیگورسکیت، از تعداد 4 پروفیل خاک در طول یک کاتنای آهکی و با عمق آب زیرزمینی متفاوت نمونه برداری شد. همچنین به منظور بررسی حضور کانی پالیگورسکیت در ذرات گرد و غبار و تعیین تأثیر بروز طوفان های گرد و غبار بر الگوی کانی شناختی و خصوصیات فیزیکوشیمیایی ذرات گرد و غبار از تعداد 12 نقطه در طول یک ترانسکت اقلیمی- ارتفاعی در دو زمان مختلف نمونه برداری شد. نتایج نشان داد که رسوبات با سنین پالئوسن، ائوسن و الیگوسن در ایران مرکزی و رسوبات ترشیاری با سنین ائوسن-الیگوسن و الیگوسن-میوسن و خاک های تشکیل شده بر روی آنها در منطقه زاگرس فاقد کانی های فیبری هستند. در مقابل، مقادیر قابل توجهی از کانی پالیگورسکیت در رسوبات ترشیاری میوسن و پلیوسن ایران مرکزی و خاک های تشکیل شده بر روی آنها وجود دارد.کانی سپیولیت به جزء در یک نمونه رسوب ترشیاری پلیوسن در ایران مرکزی مشاهده نشد. همچنین بر اساس نتایج این مطالعه کانی اسمکتیت فروانترین کانی همراه با پالیگورسکیت در کلیه خاک ها و رسوبات مورد مطالعه تشخیص داده شد. ترسیم دیاگرام پایداری کانی پالیگورسکیت-اسمکتیت در خاک ها و رسوبات ترشیاری مورد مطالعه نشان داد که در رسوبات با سنین میوسن و پلیوسن و خاک های تشکیل شده بر روی آنها کانی پالیگورسکیت در مقایسه با اسمکتیت پایدارتر بوده و در این رسوبات شرایط برای تشکیل کانی پالیگورسکیت از اسمکتیت محتمل به نظر می رسد. در همین ارتباط نتایج نشان داد که رسوبات ترشیاری پالئوژن در ایران مرکزی و زاگرس در محدوده پایداری کانی اسمکتیت واقع می شوند. بیشترین مقدار پالیگورسکیت در افق های تجمع گچ و افق های با تجمع همزمان گچ و آهک وجود دارد. مقایسه ترکیب کانی شناسی رسوبات ترشیاری ایران مرکزی و خاک های حاصل از آنها نشان داد که عمده کانی های موجود در این خاک ها به ارث رسیده از رسوبات ترشیاری است. به کارگیری روش چندمتغیره آماری تحلیل تشخیصی نشان داد که کانی پالیگورسکیت در افق های by، byz و bk عمدتاً در نتیجه فعل و انفعالات خاکسازی ایجاد شده است. نتایج حاصل از تجزیه مولفه های اصلی نشان داد که نسبت منیزیوم به کلسیم محلول، پ-هاش، سیلیسیم محلول و گچ بیشترین نقش را در تشکیل و پراکنش کانی پالیگورسکیت در خاک ها و مواد مادری مورد مطالعه ایفا می کنند. همچنین با استناد به دلایلی از قیبل فعالیت زیاد منیزیوم و سیلیسیم محلول در آب زیرزمینی، رشد رشته های کانی پالیگورسکیت بر روی کانی های کلسیت و هالیت در افق های در تعادل با آب ریرزمینی و همچنین رابطه معکوس بین مقدار دو کانی اسمکتیت و پالیگورسکیت با عمق به نظر می رسد که بخشی از کانی پالیگورسکیت در خاک های متاثر از آب زیززمینی شور و قلیا به صورت درجا در خاک تشکیل شده است. نتایج حاصل از مطالعه ذرات گرد و غبار نیز نشان داد که کانی پالیگورسکیت در گرد و غبار جمع آوری شده از مناطق ایران مرکزی و زاگرس وجود دارد. لیکن مقدار حضور این کانی و کانی هایی مانند گچ و هالیت در ذرات گرد و غبار، نرخ ترسیب ذرات گرد و غبار، الگوی توزیع اندازه ذرات گرد و غبار و ترکیب شیمیایی ذرات گرد و غبار تحت تأثیر طوفان های گرد و غباری که از خارج وارد کشور می-شوند تغییر می کند. همچنین بر اساس نتایج این مطالعه از کانی هایی مانند پالیگورسکیت می توان در منشاء یابی ذرات گرد و غبار ترسیب یافته در مناطق مرطوب تر استفاده نمود.