تحلیل روند توسعه فضایی شهر بجنورد به منظور ارائه راهکارهای بهبود وضعیت مسکن شهری بر مبنای الگوی رشد هوشمند

شناخت نحوه و روند رشد و توسعه شهرها همواره در نزد صاحبنظران و برنامه ریزان شهری مورد بحث و توجه بوده است. زیرا این روند بر جنبه های مختلف زندگی شهری و به ویژه وضعیت مسکن شهروندان موثر می باشد. مهم ترین چالشی که در مسیر ارزیابی روند توسعه فضایی - کالبدی شهرها وجود داشته، شناسایی معیارها و روش های کمی به منظور سنجش چنین روندی بوده است. چنان معیاری سنجش وضعیت و روند توسعه فضایی شهرها را به شکلی ملموس و قابل استناد امکان پذیر می سازد و بر اساس آن می توان دگرگونی کیفیت زندگی در شهر و به تبع آن وضعیت مسکن شهری را مورد بررسی قرار داد. شهر بجنورد با جمعیت 176726 نفر در شمال شرق کشورمان قرار گرفته و در دهه اخیر به دلیل تأسیس استان خراسان شمالی و ارتقا به مرکزیت استان جدید و مهاجرت های گسترده رشد سریعی را در جمعیت و وسعت خود تجربه کرده است. پیامد این رشد و توسعه فضایی - کالبدی سریع شهر بر وضعیت مسکن شهری بجنورد موضوعی است که در این پژوهش مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است تا بدین وسیله راهکارهایی برای بهبود وضعیت مسکن در این شهر پیشنهاد گردد. به این منظور ابتدا کمک روش ها و مدل های کمی روند توسعه فضایی و نحوه پخشایش کاربری های عمده در شهر بجنورد ارزیابی شده و سپس پیامدهای چنین روندی بر وضعیت مسکن شهری آن به کمک روش های توصیفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتیجه سنجش روند توسعه فضایی - کالبدی شهر بجنورد نشان می دهد که این شهر در دهه اخیر بیش از همه عوامل بر اثر رشد جمعیت توسعه یافته و فرمی فشرده و متمرکز دارد. به نحوی که بسیاری از فعالیت های اقتصادی و اداری شهر به صورت هسته ای یا خطی در بافت میانی و مرکز قدیمی شهر جایگزیده شده اند. این نکته سبب شده است که پخشایش فضایی کاربری ها در سطح محلات شهر بجنورد نامتعادل و نامتوازن باشد. این وضعیت شاخص های دسترسی و کیفی مسکن شهری را بیش از سایر شاخص ها تغییر داده است. از سوی دیگر می توان گفت بافت شهری بجنورد به شکلی متراکم و پیوسته رشد کرده و پدیده پراکندگی شهری در آن رخ نداده است. با این همه در سال های اخیر و پس از گسترش محدوده شهر پس از تأسیس استان جدید، در بافت حاشیه به ویژه در مسیرهای ورودی شهر در شمال شرق و غرب شهر، با توسعه سریع و پراکنده مسکن، نشانه هایی از وقوع پراکندگی شهری بروز کرده است. مانند توسعه کم تراکم و جسته و گریخته نواحی مسکونی، تفکیک کاربری ها و گسترش محدوده شهر. با توجه به آنکه ایده رشد هوشمند شهری به منظور مقابله با پدیده پراکندگی شهری ارائه شده و تجربه های موفقی در کشورهای دیگر پشت سر گذاشته است، اصول و راهبردهای رشد هوشمند الگوی مناسبی برای تدوین پیشنهادهای راهبردی بر اساس نتایج این پژوهش فراهم می آورد. ایجاد محله هایی با اختلاطی از کاربری های مسکونی و خدماتی، ایجاد تراکم متوازن مسکونی و ارائه مسکن مناسب برای همه شهروندان اهدافی است که بر اساس ایده رشد هوشمند و به منظور بهبود وضعیت مسکن شهری در بجنورد در طرح راهبردی پیشنهادی این پژوهش پیگیری شده است.