ملا صدرا و آیات و روایات توحیدی

1- در مورد اینکه آیا چقدر آیات و روایات بر باز شدن دریچه های فکری قلسفی بر روی او تأثیر داشته و چقدر افکار فلسفی او بر تفسیر و تشریح آیات و روایات تأثیر گذاشته باید گفت که تأثیر در شقّ دوم بیش از تأثیر در شق اول است. بنابراین صدرا در این شروح و استفاده هایی که از آیات و روایات کرده بیشتر افکار و انظار فلسفی خویش را مدّ نظر داشته است و البته به شکلی که با معنای آیات و روایات هیچ گونه تناقضی پیدا نکند و می توان گفت که او در برپایی نظام فلسفی خویش تا حدود بسیار زیادی سعی کرده مستقل از آیات و روایات عمل کند ولی می توان گفت خود این آیات و روایات مخصوصا آیات و روایاتی که جنبه توحیدی در آن بسیار قویست چه در مورد ذات و چه در مورد افعال و صفات احساس می شود که باعث این شده که در اقامه براهین فلسفی بر مضمون آنها از آنها الهام بگیرد. برای مثال وقتی در اذکاری چون یا هو و یا من لا هو الا هو و فمن وصف الله فقد قرنه و آیاتی چون و ما رمیت اذ رمیت که هر دو بر بالاترین حالات ممکن در اثبات توحید ذات و صفات و افعال دلالت دارند صدرا ضمنا این را می داند که باید طوری اقامه برهان در این سه ساحت کند که مویدی بر این آیات و احادیث باشد. بنابراین باید گفت از آنجا که باز بیشتر انظار فلسفی خود را مد نظر داشته و طبیعی است که در مواردی از مضمون ساده و اوّلیه آیه و یا روایت دور شده باشد مانند آیه شهد الله و یا آیه أولم یکف بربّک و ربنا وسعت کل شیئ رحمه و علما و هو الاول و الاخر و الظاهر والباطن و الا الی الله تصیرالامور والیه المصیر و الیه ترجعون و الینا ترجعون و لا اله الا الله و لفظ الله و هو معکم اینما کنتم و الله نور السموات و الارض و لقد کفر الذین قالوا انّ الله ثالث ثلاثه وأفی الله شک فاطرالسموات و ما خلقنا السموات و الارض و ما بینهما الا بالحق و ما امرنا إلا واحده کلمح بالبصر و قل هو الله احد الله الصمد و هو القاهر فوق عباده و ان هی الا اسماء سمیتموها انتم و آبائکم و عنت الوجوه للحی القیوم و الم تر الی ربک کیف مد الظل و لا تتخذوا الهین اثنین و لا اله الا هو و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها و فاستقم کما امرت و اهدنا الصراط المستقیم و ایاک نعبد و ایاک نستعین و روایت اول الدین معرفته که در متن پایان نامه آشکار است یا در مواردی از آیه و یا روایتی برای چندین منظور فلسفی بهره برده و یا به عبارتی آن آیه یا روایت را با چندین نظر فلسفی شرح و تطبیق داده باشد مانند آیه هو الاول و الآخر و یا روایت کنت سمعه و بصره. 2-در مواردی می توان گفت که واقعا نظر و فکر فلسفی صدرا به فهم حقیقی و واقعی از آیه و روایت بسیار کمک کرده است و اصلا نمی توان گفت که با تفسیر حقیقی از آیه و یا روایت فاصله ای داشته باشد مانند آیات کل شیئ هالک الا وجهه و ما تشائون الا ان یشاء الله و مایکون من نجوی ثلاثه الا هو رابعهم و لا خمسه إلاّ هو سادسهم و هو معکم اینما کنتم و نحن أقرب الیه من حبل الورید و ما کان معه من اله اذا لذهب کل اله بما خلق و لعلا بعضهم علی بعض سبحان الله عما یصفون عالم الغیب و الشهاده تعالی عما یشرکون و قل من رب السموات السبع و رب العرش العظیم سیقولون لله قل أفلا تتقون قل من بیده ملکوت کل شیء و هو یجیرو لا یجار علیه ان کنتم تعلمون سیقولون لله قل فأنی تسحرون و لو کان فیهما آلهه الا الله لفسدتا وأم جعلوا للله شرکاء خلقوا کخلقه فتشابه الخلق علیهم قل الله خالق کل شیء و هو الواحد القهّار و قل هو الله احد الله الصمد و له ما فی السموات و ما فی الارض و بدیع السموات و الارض انی یکون له ولد و لم تکن له صاحبه و الله خالق کل شیئ و قاتلوهم یعذبهم الله بایدیکم و ماتشائون الا ان یشاء الله و تبارک اسم ربک ذی الجلال و الاکرام و من یطع الرسول فقد اطاع الله و ما رمیت اذ رمیت و لکن الله رمی و قاتلوهم یعذبهم الله بایدیکم و فلم تقتلوهم ولکن الله قتلهم و قل کل من عند الله و لها ما کسبت و علیها ما اکتسبت و الله خلقکم و ما تعملون و الله خالق کل شیئ و ما یکون من نجوی ثلاثه الا هو رابعهم و ما خلقکم و لا بعثکم الا کنفس واحده و الله نور السموات والارض و لا یغادر صغیره و لا کبیره الا احصاها و قل کل من عند الله و روایت ذکر شریف یا هو یا من لا هو الا هو و روایت توحیده تمییزه عن خلقه و حکم التمییز بینونه صفه لا بینونه عزله و حدیث کان الله و لم یکن معه شیء و هو الان کما کان و هو فی الاشیاء لا کدخول شیء فی شیء و خارج عنها لا کخروج شیء عن شیء و هو این الاین بلا این و ان الله خلو عن خلقه و خلقه خلو عنه و اینکه چیزی غیر معقول و محدود را در مورد خداوند باید تصور کرد و روایتی که در مورد دو تا بودن خداوند آمده و الحمد لله فاطر الاشیاء انشاءاً و توحد بالربوبیه و الحمد لله الواحد الاحد و فی الاشیاء کلها غیر متمازج بها و لا بائن منها و ما شاء الله کان و ما لم یشا لم یکن و لم یزل الله ربنا و العلم ذاته و اختلاف موالیان معصوم در مورد علم خداوند و هادی برای اهل آسمانها و زمین بودن و لا یتقرب الی العبد بالنوافل حتی احببته و آن روایتی که می گوید صفتی که به آن دسترسی پیدا شود وجود ندارد و جسم صمدی و نوری بودن خداوند و کمال التوحید الاخلاص له و کمال الاخلاص له نفی الصفات عنه وآیات و روایات دیگری که در متن پایان نامه آمده و برای اهل فن تفسیر آیه و حدیث واضح و آشکار است که الحق می توان گفت که از معنای حقیقی آیه و روایت پرده برمی دارد طوری که انگار اگر این افکار و آراء فکری فلسفی نبود معنای حقیقی آیه و یا روایت خوب شناخته نمی شد.