تحلیل ترک در تاق های (چفد های) سنتی با تکیه بر بناهای عصر سلجوقی شهر اصفهان

سازه در کنار فرم و عملکرد، بخش مهمی را در بررسی معماری ایفا می نماید. رفتار های سازه ای و تحلیل آن ها نیز در چگونگی آسیب پذیری و مقاومت حائز اهمیت می باشد و این نکته از دید معمار سنتی فراموش نشده است. پژوهشی که در پیش رو است، با این نگرش آغاز گردید که در بین انواع سازه های تاریخی ، پوشش ها مورد بررسی قرار گیرد و در راستای فرآیند روش تحقیق ، با بزرگنمایی بر موضوع ، پژوهش تاق های آهنگ و تویزه(چفد )مد نظر قرار گرفتند. البته باید موضوع را روشن تر بیان نمود . تاق های ( چفدها ) مورد پژوهش آنهایی هستندکه تاق هایی است که صرفا در یک محور کشیدگی در آن ها انجام شده باشد اما در سایر تاق ها با توجه به دوران یک قوس حول یک محور تحت زاویه 360 ، تئوری دیگری از تاق ها یعنی تئوری پوسته مطرح می گردد . و در این پژوهش بیشتر سعی شده است در بخش های آنالیز و نمونه های مورد مطالعه چفد ها ( شامل : تاق های آهنگ ، تویزه ها ) مورد مطالعه قرار گیرد. تصور بر این است که مطالعات در زمینه سازه ی تاق ( چفد) در معماری به کمال صورت گرفته است و یک گام جلوتر یعنی شیوه های آسیب پذیری و بالاخص بررسی فرآیند ایجاد ترک در این سازه های مورد پژوهش قرار بگیرد . در این راستا و پس از بررسی نمونه های مورد مطالعه یعنی تاق های (چفد ها) سلجوقی موجود در مسجد جامع اصفهان و تاق آهنگ جبهه شمالی مدرسه سلطان سنجر اصفهان ، نتیجه ای که بدست آمد می تواند قابل تعمیم در سازه های تاریخی تاق باشد. در فرآیند پژوهش از شیوه تحلیل های کامپیوتری نیز استفاده شد که توسط دو شیوه مختلف نرم افزاری یعنی استفاده از المان های محدود و کاربرد ansys و همچنین استفاده از منحنی درونی فشاری تاق و کاربرد arco مد نظر بوده است. تنش ها ی بوجود آمده که در تاق منجر به آسیب می شود در سه حوزه ها قابل بررسی است است واین شرایط نحوه ی آسیب پذیری را فراهم خواهد آورد ، نیروهای وارد آمده در بالای تاق ، رفتار درونی سازه تاق ، چگونگی تکیه گاه که شامل دیوارها یا ستون ها در بخش پایه ی تاق خواهد بود. از موارد یاد شده می باشند. با توجه به بیان سه حوزه عمده چگونگی آسیب پذیری ، مراحل آسیب پذیری نیز قابل پیش بینی در تاق خواهد بود . به طور مثال می توان گفت در صورتی که پایه ستون در بخش زیرین تکیه گاه تاق دچار جابجایی شود ابتدا در گوشه سازی و سپس در تویزه و چفد تاق ترک رخ خواهد داد . ترک در تاق های آهنگ و تویزه ها آنجایی رخ می دهدکه منحنی درونی فشاری تاق از راستای خود خارج گردد یا این که بیشینه تنش ها در بخش هایی از تاق از آستانه مقاومت بیشتر وشرایط ایجاد ترک را بوجود آورد. در پایان نیز چشم اندازی کلی بر شیوه های استحکام بخشی و حفاظت سازه ی تاق( چفد) به صورت پیشنهاداتی ارایه گردیده است