بررسی میزان وابستگی گونه های شاخص مرتعی به زیراشکوب بوته ها در امتداد گرادیان چرا در منطقه بهارکیش قوچان

چرای دام به عنوان یکی از عوامل مخرب و برهم زننده تعادل برهمکنش های گیاهی به شمار می رود. در پاسخ به این عامل مخرب، تعادل جوامع گیاهی به سمت افزایش فرآیندهای تسهیلی سوق می یابد. از جمله بارزترین فرآیندهای تسهیلی، پدیده گیاه پرستار است. در این پدیده، بعضی از گیاهان مقاوم به چرا با فراهم آوردن شرایط تسهیلی خاص، وظیفه پرستاری از گونه های حساس به چرا (ذی نفع) را برعهده می گیرند. در مراتع بهارکیش قوچان، چرای بی رویه دام یکی از اصلی ترین عوامل محدودکننده رشد گیاهان به شمار می رود، بنابراین بررسی پاسخ جوامع گیاهی به شدت های متفاوت چرا و تأثیر این پاسخ بر روابط میان گیاهان، می تواند در یافتن راهکارهای مفید در جهت کاهش اثرات مخرب دام، مفید واقع شود. اهداف اصلی از اجرای این تحقیق عبارت بودند از: - بررسی روابط همبستگی میان گیاهان ذی نفع با گیاهان پرستار در امتداد گرادیان چرا - یافتن نوع مکانیسم های تسهیلی غالب ارائه شده توسط گیاهان پرستار منطقه - مطالعه نقش گیاه پرستار در حفظ تنوع زیستی جامعه گیاهی در رژیم های مختلف چرای دام - معرفی پرستارهای موثر در منطقه برای دست یابی به این اهداف، 3 سایت متفاوت از لحاظ شدت چرا، در فواصل مختلف از محل آبشخور دام، انتخاب شد. در هر سایت 3 ترانسکت خطی به طور عمود مستقر گردیده و اطلاعات توصیفی جوامع گیاهی موجود در زیراشکوب و فضای باز مجاور هر گیاه بوته ای که به ترانسکت برخورد داشت، ثبت شد. نتایج حاصل ازاین پژوهش نشان داد که با افزایش شدت چرا، همبستگی های مثبت مکانی میان گیاهان ذی نفع(زیراشکوب) و گیاهان پرستار(بوته ها) افزایش یافت و برعکس در شرایط چرای کم، اثرات تسهیلی گیاه پرستار بر گیاه ذی نفع نیز کاهش یافت. گیاهان بوته ای با اعمال مکانیسم های تسهیلی مانند فراهم آوری شرایط رطوبتی مساعد در مراحل اولیه رویش گیاه ذی نفع و نیز حافظت از گیاه بالغ در برابر چرا، سبب افزایش این همبستگی های مکانی شدند. اثر حفاظتی گیاهان پرستار در برابر چرای دام، سبب افزایش تنوع و غنای گونه ای جوامع گیاهی زیراشکوب بوته ها نسبت به جوامع گیاهی موجود در فضای باز شد، به طوریکه در شرایط چرای شدید، غنای گونه های خوشخوراک گیاهی در زیراشکوب بوته ها، بیشتر از فضای باز بود. با کاهش شدت چرا و کاهش وابستگی گونه های ذی نفع به زیراشکوب گیاهان بوته ای، غنای زیراشکوب نیز کاهش یافت. مقایسه تأثیر ساختارهای متفاوت تاج پوش و درجه خوشخوراکی گیاه پرستار بر غنای گونه ای گیاهان زیراشکوب نیز نشان داد که در منطقه بهارکیش، بوته های غیرخوشخوراک با تاج پوشش متراکم (acantholimon erinaceum (jaub. & spach.)lincz., acantholimon raddeanum czernjak, acanthophyllum glandulosum bunge ex boiss., onobrychis cornuta (l.) desv.,) و یا نیمه متراکم (astragalus meschedensis bunge, artemisia kopetdaghensis krasch, rosa canina l. ) می توانند، پرستارهای خوبی در برابر چرای دام به شمار آیند.