اصل سنخیت علت و معلول،گستره و نتایج آن در فلسفه اسلامی

چکیده اصل علیّت که بر اساس آن شاهد وابستگی و ارتباط واقعی میان اشیاء و موجودات عالم هستی می باشیم دارای فروع چندی است. در بعد ایجابی یکی از این فروع قاعده سنخیّت علّت و معلول است. اصل سنخیّت بیانگر آن است که ارتباط میان علّت و معلول یک ارتباط خاص و واقعی است. هر علّتی به واسطه خصوصیت و جهت وجودی که داراست موجب وجودمعلولی خاص می گردد. بر این اساس هر علّت، علّتِ شئ خاصی است و هر معلول نیز به علّت خاص اش تعلّق دارد و لذا چنین نیست که در جهان هرچیزی به هر چیز دیگر تعلّق و وابستگی داشته باشد. در فلسفه اسلامی فیلسوفان معتقد به حکمت متعالیه بیش از دیگران به قاعده سنخیّت پرداخته و در باب آن به نظریه پردازی پرداخته اند. در حکمت متعالیه با توجّه به مبانی خاص آن از جمله اصالت وجود و تشکیک وجود تفسیرنوینی از علیّت و فروع آن ارائه شد. در مسئله مورد بحث ما- سنخیّت علت و معلول – نیز تفسیرجدیدی مطرح گشت. اصل سنخیّت در حکمت متعالیه چنین تفسیر می شود که آن خصوصیتی که در وجود علّت است و موجب صدور معلول خاصّی می گردد عبارت است از وجود اعلی و اتم معلول که در مرتبه وجود علت تحقّق دارد به عبارت دیگر وجود معلول همچون مرتبه نازله و عکس و ترشح وجود علتش می باشد. مهم?ترین مخالفان قاعده سنخیّت علت و معلول متکلمان هستند. ایشان بر اساس آیات و روایاتی که دال بر مباینت خالق و مخلوق است به نقد قاعده سنخیّت اقدام کرده اند اما فیلسوفان و بطور خاص حکیمان معتقد به حکمت متعالیه در عین اعتقاد به تباین خالق و مخلوق آن را متعارض با اصل سنخیّت ندانسته و از هر دو مسئله دفاع کرده اند. کلید واژه ها: اصل علیّت، سنخیّت علت و معلول، اصالت وجود، تشکیک وجود، وجود رابط و مستقل، تباین خالق و مخلوق