علل و عوامل بازیابی مفهوم ایران زمین در قرن هفتم و هشتم هجری(سیزدهم و چهاردهم میلادی)

چکیده : منظور از مفهوم ایران زمین، استنباط (concept)عمومی و پایبندی به اصول و باورها پیرامون فرهنگ، اندیشه ی سیاسی و جغرافیای ایران در طول تاریخ است که گاه در عرصه ی واقعیت، مانند دوره ی باستان، و گاه در عرصه ی مفاهیم و ادراکات (concept)ایرانیان در بخش اعظم دوره ی اسلامی، حضور و نمود یافته است. در پژوهش حاضر شکل گیری مفهوم ایران زمین و مولفه های آن در دوره ی باستان مورد بررسی قرار گرفته و ضمن توجه به استمرار آن در اندیشه ی ایرانیان طی دوره ی اسلامی؛ به چگونگی و علل و عوامل بازیابی این مفهوم در قرن هفتم و هشتم هجری در آثار نویسندگان، دولتمردان، شاعران و بعضی از نهضت های فکری و اجتماعی می پردازد. در قرن هفتم هجری دو موج بزرگ هجوم مغولان به ایران صورت گرفت که در پی موج دوم که سقوط خلافت عباسی و تغییر موازنه ی قدرت در منطقه و تمام آسیای غربی را به همراه داشت، به نحوی شگفت آور و در کمتر از نیم قرن شاهد بازآفرینی و بازیابی هویّت ایرانی و تلاش برای تحقق مفهوم جدیدی از ایران هستیم که از زمان ورود اسلام به ایران و تشکیل خلافت عربی ـ اسلامی تا آن دوره بی سابقه بود. در قرن هشتم هجری این تلاش ایرانیان به جنبشی در عرصه ی اندیشه و عمل سیاسی و به ویژه در آثار تاریخی و ادبی و بکارگیری هرچه بیشتر عنوان ایران زمین و مولفه های آن ـ ایرانِ سیاسی، ایرانِ جغرافیایی و ایرانِ فرهنگی ـ تبدیل گردید. توجه به مفهوم حاکمیت و آیین شهریاری ایرانیان، دشمنان تاریخی آنها، سرزمین و مرزهای تاریخی و جغرافیایی ایران و بازشناسی فردوسی و شاهنامه و تقلید و نسخه برداری از آن از جمله ویژگی های این کنش رنسانسی قرن هشتم می باشد. کلید واژه ها : مفهوم ایران زمین، مغول، ایلخانان، ایران و توران، ایرانِ فرهنگی، ایرانِ سیاسی، ایرانِ جغرافیایی، شاهنامه، فردوسی، سعدی، حافظ، رشیدالدّین فضل الله.