بررسی توارث صفات زراعی لاینهای اولیه تریتی پایرم و اصلاح آنها با برخی روشهای مرسوم و نوین مهندسی کروموزوم

تریتی پایرم آمفی پلوئید جدیدی است که از تلاقی بین گونه های دو جنس گندم دوروم (پایه مادری) و علف شور ساحل (پایه پدری) ایجاد شده و پتانسیل ظهور به عنوان یک گیاه زراعی جدید مقاوم به شوری را دارد ولی دارای ناپایداری جزئی کروموزوم، دیررسی، شکنندگی محور سنبله، باروری کم و پنجه زنی مستمر می باشد که امکان اصلاح آن با جایگزین نمودن برخی کروموزوم های ژنوم d گندم نان با کروموزوم های ژنوم وحشی پایه پدری آن (eb) برای حذف صفات نامطلوب وجود دارد. در این مطالعه از 240 تلاقی انجام شده بین ارقام اصلاح شده گندم گونه زراعی با لاین های اولیه و ترکیبی اولیه آمفی پلوئید جدید تریتی پایرم بر روی 256 سنبله گرده افشانی شده تعداد 279 بذر دورگ (f1) حاصل شد. وضعیت یوپلوئیدی، آنیوپلوئیدی با شمارش تعداد کروموزوم های نمونه های میتوز مریستم در سلول های ریشه چه گیاهان f1 حاصل از تلاقی ارقام ایرانی گندم نان با لاین های مختلف تریتی پایرم اولیه با رنگ آمیزی فوشین نشان داد که تعداد کروموزوم در سلول های میتوزی ژنوم گیاهان f1 از 40 تا 44 متغییر بود اما اکثر سلول های گیاهان f1 دارای عدد کروموزومی 42 بودند. مراحل هیبریداسیون dna ژنومی بر روی نمونه های سلول های مریستم ریشه چه گیاهان f1 انجام و نتایج مثبتی دال بر وجود ژنوم eb بدست آمد. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها در صفات تعداد پنجه، ارتفاع گیاه، طول ساقه، تعداد برگ، تعداد گره، فاصله میانگره، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد خوشه، تعداد سنبلچه در سنبله، طول خوشه، طول ریشک، قطر سنبله و طول برگ های غیر برگ پرچم در تلاقی رقم گندم امید (والد پدری) با لاین اولیه تریتی پایرم la/b (والد مادری) نشان می دهد که مقدار آثار غالبیت [h] و آثار متقابل غالبیت×غالبیت [l] از مقدار اثر افزایشی [d] به مراتب بیشتر بودند، لذا روشن است که آثار غالبیت [h] در توارث کلیه صفات مورد بررسی در نسل های مورد مطالعه نقش تعیین کننده ای دارند و طبیعتاً برای صفات مذکور گزینش تحت شرایط خودگشنی قابل تثبیت نیست و برای اصلاح این صفات توصیه می شود که از روش هیبریداسیون و انجام انتخاب در نسل های در حال تفرق بهره گرفت. همچنین مقادیر واریانس افزایشی (d)، واریانس غالبیت (h)، واریانس محیطی درون لاین ها (e1) و واریانس محیطی بین لاین ها (e2) برای کلیه صفات مورد بررسی نشان می دهد، مقادیر واریانس غالبیت به مراتب از واریانس افزایشی بزرگ تر می باشد که این نکته نیز دلالت بر استفاده از روش های اصلاحی مبتنی بر هیبریداسیون برای صفات مذکور دارد. برآورد توارث پذیری عمومی بر مبنای روش محمود و کرامر نیز برای تمامی صفات، توارث پذیری عمومی نسبتاً بالایی را نشان داده است. از این بین بیشترین مقدار وراثت پذیری مربوط به صفت طول ساقه (93/0= h2) و کمترین مقدار آن مربوط به صفت فاصله میانگره (51/0=h2) می باشد.