رفتارهای ترجمانی مترجمان ادبیات کودک در سالهای 1330-1350 در ایران

ژانر ادبیات کودک همواره در چارچوب آموزشی سنتی ارزیابی و توصیف شده است. چنبن دیدگاهی امروز هم رایج است اما به رغم وجود چنین نقطه تمرکزی در ادبیات کودک، محققانی چون شویت به جایگاه ادبیات کودک در پلی سیستم ادبی پرداخته و آن را بخشی از پلی سیستم و حتی مهمترین بخش آن تلقی کرده اند. سابقه ژانر کودک در ایران چندان طولانی نبوده و آغاز آن به ترجمه ادبیات کودک در دوران مشروطه و نقطه اوج آن به دهه 1330 و پس از آن بازمی گردد. ترجمه در دوران اخیر ابزار اصلی آشنایی کودکان با ادبیات مدرن و در نتیجه نمادها و روشهای مدرن سازی در غرب بود. در بررسی ترجمه های کتابهای کودک از انگلیسی به عبری، خصوصا کتابهایی که در ابتدا با هدف مخاطب کودک نوشته نشده و بعدها از سیستم بزرگسال به سیستم کودک انتقال یافته است، شویت به پنج جنبه وابستگی سیستمیک دست یافته و آنها را میان کلیه کتابهای ترجمه شده کودک، بدون توجه به جفتهای زبانی مشترک دانسته و به بین المللی بودن آنها باور دارد. جنبه های وابستگی سیستمیک که موجب تغییر متن در ترجمه می شوند عبارتند از: وابستگی به الگوهای موجود، کلیت متن، سطح پیچیدگی متن، تطبیق ایدئولوژیکی و ارزشی،و معیارهای سبکی. نتایج بررسیهای انجام شده در پیکره موازی تحقیق حاضر که مشتمل بر 145000 کلمه است نشان می دهد که تمام این پنج جنبه و زیرجنبه های آنها، که توسط محقق تقسیم بندی شده است، در نمونه های پیکره تحقیق نمود یافته است. تناوب تکرار این جنبه ها به شرح زیر است: 1. وابستگی به الگوهای موجود الف) حذف جزئیات در توصیف (حذف جزئیات مربوط به طول و عرض جغرافیایی، ارتفاع، عمق، طول و عرض؛ حذف جزئیات مربوط به توصیف شخصیتها؛ حذف جزئیات مربوط به توصیف مکانها؛ حذف جزئیات مربوط به طبیعت و حوادث طبیعی؛ حذف جزئیات مربوط به مراسم؛ حذف جزئیات مربوط به اعمال شخصیتها؛ حذف جزئیات مربوط به غذاها و طعمها): 24.1 % ب) تغییر طرح داستان: 10.5 % ج) افزودن: 12.8 % د) هجو: 2.8 % (حذف یا حفظ عناصر هجوی با تغییر کارکرد آنها) ه) صفات تصغیری: 0.9 % و) تغییر شخصیت کاراکترها برای متناسب ساختن متن با مدل فانتزی کودک یا حفظ کلیشه های موجود: 0.25 % 2. کلیت متن الف) حذف جزئیات غیر ضروری در متن: 46.3 % (بیشترین تغییر به لحاظ تناوب) ب) نرمهای اخلاقی: 4.7% (حذف یا جایگزینی شامل بخشهای مرتبط با مشروبات الکلی و نوشیدن آنها، رفتارهای غیرقابل پذیرش و نامطلوب، عشق و آنچه مرتبط با آن است.) ج) عناصر نامطلوب: 6% (حذف یا جایگزینی شامل بخشهای مرتبط با بیان رفتارهای تهاجمی، مجرمانه یا خشن؛ کلیشه های منفی در مورد افراد و گروهها؛ توصیف صحنه های نامطلوب؛ تنبیه کودکان؛ و خرافات. د) جایگزینی: 15.8 % (به منظور رعایت نرمهای اخلاقی تثبیت شده در سیستم کودک؛ اجتناب از عناصر نامطلوب؛ متناسب ساختن متن با مدل فانتزی یا ماجرایی؛ اجتناب از هجو پنهان در متن و کاهش سطح پیچیدگی آن؛ تطبیق متن با سطح درک کودک و درک مترجم از متن.) ه) سطح درک کودک: 2.4 % ی) حذف دیدگاههای طنز و تمسخر آمیز: 1.6% 3. سطح پیچیدگی متن: 12.8 % (کاهش سطح پیچیدگی متن از طریق سه نوع تغییر: حذف، تغییر رابطه میان عناصر و کارکردها، و جایگزینی.) 4. تطبیق ایدئولوژیکی و ارزشی: 5.5 % (تطبیق از طریق سه نوع تغییر: حذف، جایگزینی، و افزودن.) 5. معیارهای سبکی: در پیکره مورد بررسی در نحقیق حاضر، سه نوع سبک یافت می شود: زبان ساده و ساده شده برای مخاطبان کم سن تر؛ زبان ادبی و کهن برای مخاطبان نوجوان؛ و زبان روزمره مورد کاربرد در متن اصلی با هدف حفظ ویژگیهای شخصیتی آن کاراکتر. علاوه بر موارد بالا در پیکره تحقیق حاضر موارد دیگری به شرح زیر یافت می شود: 1. افزودن جملات مستقیم و تبدیل جملات سوم شخص به اول شخص: 2.8% 2. تغییر توصیفهای حقیقی به توصیفهای فانتزی: 5.9% 3. حذف شخصیتها با هدف کاهش پیچیدگی متن 4. افزودن تشبیه و سوال با هدف گرایش دادن متن به الگوی فانتزی یا ماجرایی: 0.9 % 5. کوتاه کردن مکالمات میان شخصیتها به بخشهای ضروری برای طرح داستان:7.5 % 6. حذف اطلاعات مربوط به آینده به منظور حفظ روح ماجرایی داستان: 7.5 % 7. جایگزینی شخصیتهای فرعی با شخصیتهای اصلی و نسبت دادن کارکردهایشان به آنها:0.2 % 8. حذف اطلاعات تکراری: 0.5% 9. تغییر یا جایگزینی تاریخهابه دلیل عدم اهمیت آن در الگوی فانتزی کودک 10. تغییر نام مکانها به دلیل عدم اهمیت آنها در الگوی فانتزی و اجتناب از ارائه جزئیات جغرافیایی و نیز تسهیل تلفظ نامها 11. تغییر یا هماهنگ سازی واحدها به منظور کاهش سطح پیچیدگی متن لازم به ذکر است که کلیه تغییرات ذکر شده در بالا به هم وابسته اند و هیچیک از آنها مستقل از دیگری رخ نمی دهد.