شناسایی و تنوع گونهای زنبورهای مخملی (hymenoptera: apidae)sp. bombus در رشته کوه های البرز و زاگرس ایران و بیولوژی bombus terrestris l..

در این پژوهش به جمع آوری و شناسایی نمونه های زنبورهای مخملی از مناطق کوهستانی البرز و زاگرس اقدام و کلید شناسایی برای گونه های جمع آوری شده، تهیه شد. همچنین تنوع گونه ای این زنبورها در پنج استان ایران و مراحل پرورش دوره ای گونه ی(l.)bombus terrestris در آزمایشگاه انجام شد. طی سالهای 1382 تا 1386 مجموعه ای از نمونه های این زنبورها از مناطق کوهستانی البرز و زاگرس جمع آوری و 27 گونه، ثبت گردید. گونه های bombus (psithyrus) maxillosus klug و b. (psithyrus) sylvestris (lepeletier)، برای اولین بار در این تحقیق از ایران گزارش شدند. تا قبل از این تحقیق به جز در مورد گونه های البرز مرکزی، شناسایی گونه های ایران در داخل کشور امکان پذیر نبود و کلید شناسایی فون ایران تهیه نشده بود. نمونه های شناسایی شده ی گونه های ایران در خارج از ایران نگهداری شده و در داخل کشور مرجع معتبری برای شناسایی همه گونه های زنبورهای مخملی ایران، وجود نداشت. با استفاده از نمونه های جمع آوری شده در این تحقیق و بر اساس تجدید نظر در تفسیرها و نامگذاری ها، فهرست گونه های زنبورهای مخملی ایران تنظیم و کلید شناسایی این گونه ها تهیه شد. مکان های نمونه برداری، ارتفاع از سطح دریا و گیاهان مورد تغذیه این زنبورها نیز در این بررسی لحاظ شد. به منظور محاسبه تنوع گونه ای زنبورهای مخملی در مناطق کوه های البرز مرکزی و سبلان، حشرات کامل از سه کاست ملکه، کارگر و نر زنبورهای مخملی از پنج استان در این مناطق جمع آوری شدند. نمونه برداری طی ماه های اسفند تا شهریور سال های 1383 تا 1386 در 7 تاریخ در هر منطقه منطبق بر شرایط آب و هوایی و ظهور گونه ها انجام شد. ابتدا تعداد گونه های هر استان، درصد فراوانی هرگونه نسبت به کل گونه های جمع آوری شده و دامنه ارتفاعاتی که گونه ها در آن زندگی می کردند، مشخص گردید. تنوع گونه ای، غنای گونه ای، یکنواختی و درصد شباهت فون زنبورهای مخملی در استان های مذکور اندازه گیری و با هم مقایسه شدند. نتایج نشان دادند با اینکه تعداد نمونه های جمع آوری شده از البرز مرکزی (865عدد) در مقایسه با سبلان (262 عدد) بسیار بیشتر بود ولی سبلان 85 درصد گونه ها و البرز مرکزی 65 درصد گونه ها را در خود جای داده بودند. همچنین ترکیب گونه های مختلف زنبورهای مخملی وگونه های با بیشترین فراوانی در استان های پنجگانه و کوه های البرز مرکزی و سبلان مشخص شد. هدف دیگر این تحقیق انجام مراحل پرورش دوره ای گونه bombus terrestris بود که با موفقیت انجام شد و دانش و تجربه ی کافی جهت گسترش تولید انبوه این گونه برای استفاده در کشت های گلخانه ای کشور به دست آمد. در یک تحقیق صحرایی در تابستان 1386 به ترتیب در تاریخ های30تیر، 6 مرداد و 17 مرداد سه کلنی طبیعی از گونه هایbombus argillaceus ، b. persicusو b. terrestris از مناطق حومه تهران از حفرات زیرزمینی خارج و به اتاق رشد منتقل شدند. این کلنی ها در شرایط ثابت نگهداری و با استفاده از محلول عسل و گرده تغذیه شدند. این اولین گزارش از رویت، استخراج، انتقال و مطالعه کلنی های طبیعی زنبورهای مخملی در ایران بود. در بخشی از این تحقیق که در دانشگاه لندن انجام شد، تولید مثل در کارگرهای زنبورهای مخملی گونه b. terrestris و فرمون هشدار دهنده در این گونه، در دو تحقیق مستقل، مطالعه شد. نتایج نشان داد که هر کارگر می تواند به طور میانگین 3/1 نر در مدت 45 روز تولید نماید. بیشترین تعداد نر تولید شده توسط کارگرها 9 عدد بود. با توجه به تعداد زیاد کارگرها در هرکلنی تعداد نر تولید شده درکلنی زیاد خواهد بود، البته رقابت و عوامل دیگر می تواند بر این کمیت تاثیر بگذارد. در آزمایش دیگرمیزان جلب و یا اجتناب کارگرها از زنبور تحت استرس و همینطور اثر سه ترکیب که گمان می شد نقش فرمون هشدار دهنده را در زنبورهای مخملی داشته باشند، بر رفتار کارگرها آزمایش شد. وجود فرمون هشدار دهنده در این زنبورها تاحد زیادی تایید شد ولی اثر مخلوط ترکیبات بر رفتار کارگرها معنی دار نبود.