تعیین ظرفیت خودپالایی رودخانه های کر و سیوند و تخصیص بار آلودگی به منابع آلاینده آن

رودخانه های کر و سیوند در قسمت شمال غربی استان فارس واقع شده اند. رودخانه کر از بلندی های جنوب شهرستان اقلید سرچشمه گرفته و پس از طی یک مسیر حدوداً 310 کیلومتری به دریاچه بختگان تخلیه می شود. این رودخانه در طول مسیر خود مسیل و رودخانه های متعددی را به خود می پذیرد که مهمترین آنها رودخانه سیوند می باشد. رودخانه سیوند از ارتفاعات شهرستان صفا شهر آغاز گشته و پس از 147 کیلومتر طی مسیر، در نزدیکی شهرستان مرودشت، در محل پل خان به رودخانه کر می پیوندد. این دو رودخانه تقریباً اصلی ترین منبع تامین آب مورد نیاز کشاورزی دشت های شمالی و مرکزی استان می باشند. بنابرین آلودگی آنها نه تنها به جهت تاثیر مخربی که بر محیط زیست منطقه و حیات آبزیان رودخانه خواهد داشت، بلکه به خاطر مصرف گسترده محصولات کشاورزی آلوده، به دست آمده از آب این رودخانه ها،حائز اهمیت فراوانی می باشد. بنابر این انجام تحقیقاتی در راستای شناسایی منابع آلاینده و مشخص نمودن سهم هر کدام از آنها در آلودگی رودخانه کاملا ضروری به نظر می آید. خوشبختانه تاکنون به دلیل اهمیت زیاد این رودخانه ها مطالعات زیادی صورت پذیرفته است اما آنچه از بازنگری در این تحقیقات مشاهده می شود حاکی از آن است که تاکنون با وجود مشخص شدن منابع آلاینده هیچ گونه سهم بندی بار برای هر کدام از منابع آلاینده که قابلیت اجرایی داشته باشد صورت نپذیرفته است. مطابق تحقیقات اخیر قسمت هایی از رودخانه دارای کیفیت مطلوبی است در حالی که در مناطق دیگر آلودگی به شدت مشاهده می شود. برای این که یک برآورد عددی از وضعیت آلودگی رودخانه داشته باشیم از شاخص کیفی متداول به نام wqi استفاده شده است. نتایج wqi نشان می دهد که در قسمت های ابتدایی رودخانه کر، پس از سد درودزن، کیفیت آب رودخانه در حد مطلوبی می باشد اما در طول مسیر به دلیل تخلیه زهکش های متعدد موجود در منطقه و تخلیه فاضلاب شهرها و روستاهای مجاور رودخانه و همچنین تخلیه پساب مجتمع پتروشیمی شیراز، کیفیت آب رودخانه به مرور کاسته شده است. در مورد رودخانه سیوند نیز همچین روند قابل ملاحظه می باشد. در ادامه به منظور آگاهی از روند تغییر ات و برآورد تاثیر هر کدام از منابع آلاینده رودخانه های کر و سیوند از مدل کامپیوتری qual2k استفاده شده است. رودخانه های کر و سیوند جهت مدل سازی به ترتیب به سه و دو قسمت تقسیم شده اند(رودخانه کر: از سرچشمه (آسپاس) تا سد ملاصدرا، از سد ملاصدرا تا سد درودزن و از سد درودزن تا دریاچه بختگان؛ رودخانه سیوند: از سرچشمه (چمبیان) تا سد سیوند و از سد سیوند تا پل خان (محل تلاقی رودخانه کر به سیوند)). پس از واسنجی (کالیبراسیون) و اعتبار سنجی مدل مذکور، مدل برای شرایط دبی و دمای بحرانی به اجرا در آمده است. بار آلودگی که از طریق منابع آلاینده نقطه ای و گسترده در این شرایط به رودخانه تخلیه می شود برآورد گردیده است. طی سناریو های مختلف کاهش آلودگی ورودی به رودخانه و در نتیجه بار گذاری های آلودگی متفاوتی بر رودخانه، جهت بهبود وضعیت کیفی قسمت های آلوده آن اعمال شده است، به طوری که استانداردهای کیفی برآورده گردد. از بین آنها بهترین گزینه ی تخصیص بار آلودگی انتخاب و سهم بندی هر کدام از منابع آلاینده متمرکز (wla) و غیر متمرکز (la) با لحاظ نمودن حاشیه ایمنی(mos) صورت پذیرفته است. و نهایتا مطابق آن حداکثر بارگذاری روزانه قابل تحمل توسط رودخانه (tmdl) محاسبه و پیشنهاد شده است