مطالعه ساختار ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک قلب شترمرغ، با نگرشی ویژه بر سیستم هدایتی قلب

به منظور بررسی ساختار ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک قلب در شترمرغ، 14 عدد قلب شترمرغ 5/1 ساله نر تهیه و مورد مطالعه قرار گرفت. در مطالعه میکروسکوپیک از مقاطع 6 میکرونی جهت میکروسکوپ نوری، مقاطع نازک جهت میکروسکوپ الکترونی ترانسمیشن و ایمونوسیتوشیمی و مقاطع انجمادی جهت هیستوشیمی استفاده گردید. نتایج حاصله نشان داد که قلب شترمرغ و سیستم هدایتی آن دارای ویژگی های مورفولوژیک به شرح زیر است: قلب مخروطی شکل شترمرغ در قفسه سینه در کیسه پریکارد قرار می گیرد و پریکارد فیبروزی به عنوان رباط جناغی- پریکاردی ادامه می یابد و به جناغ سینه متصل می شود. بندهای ارتباطی شامل سلولهای پورکینژی بین عضلات شانه ای در دهلیز راست وجود دارد. تعدادی از عضلات شانه ای توسط یک ورقه سفید فیبروزی، حاوی ستونهایی از سلولهای پورکینژ، به کف دهلیز راست اتصال می یابند. اتصالات دریچه ماهیچه ای دهلیزی- بطنی راست بوسیله پایه عضلانی ضخیم و اتصال تیغه ای چپ به ترتیب به دیواره جداری بطن راست و دیواره بین بطنی وجود دارد. دو سیاهرگ ششی راست و چپ بطور جداگانه در سقف دهلیز چپ باز می شوند. مودریتور باندهای متعدد در جایگاههای مختلف بطن راست و بطن چپ وجود دارند. دریچه دهلیزی- بطنی چپ سه لتی است. دیواره قلب از ساختار بافتی متشکل از سه لایه اندوکارد، میوکارد و اپیکارد تبعیت می کند و تعداد زیادی از سلولهای پورکینژی در لایه زیر اندوکارد در تمامی نواحی قلب باستثنای ناحیه محدودی از سینوس سیاهرگی در مجاور دیواره بین دهلیزی، سطح دهلیزی دریچه سینوسی- دهلیزی و ناحیه ابتدایی دیواره بین بطنی وجود دارد. سلولهای پورکین‍ژ بصورت تکی، تجمعی و یا زنجیره ای در یک یا چند ردیف سازماندهی شده اند و سلولهای پورکینژ بوسیله بافت پیوندی دارای غلاف می شوند. سلولهای پورکینژ بداخل لایه میوکارد پیشروی نموده و سرخرگهای کرونر را در بیشتر نواحی همراهی می کنند. صفحات پلکانی، اتصال دهنده سلولهای عضلانی در لایه میوکارد قلب، دارای ساختار پیچیده ای می باشند. چین خوردگی غشای سیتوپلاسمی به داخل سلول وجود دارد، ولی پیشروی زیادی نمی کند که بتواند با شبکه سارکوپلاسمی همراه گردد. در سلولهای پورکین‍ژی نیز تیوبولهای t وجود ندارد. در سارکوپلاسم بعضی از سلولهای عضلانی لایه میوکارد، قطعاتی از میوفیبریل در فرم غیر واقعی بنام لپتومر وجود دارد که در امتداد میوفیبریلها و یا در نزدیک سارکولما مشاهده می گردند. در سلولهای پورکینژ نیز ساختار لپتومر مشاهده می شود. در سلولهای عضلانی لایه میوکارد، پلاکهای اتصالی میوفیبریلی مشاهده نشد، ولی در سلولهای پورکینژی، تعداد کمی از این پلاکها وجود دارند. بافت پیوندی هسته مرکزی طنابهای وتری در ناحیه پروکسیمال از نوع سست، در ناحیه میانی از نوع متراکم منظم و در ناحیه دیستال از نوع متراکم نامنظم است. گره سینوسی- دهلیزی در زیر لایه اندوکارد در سطح دهلیزی، قسمت انتهایی دریچه سینوسی- دهلیزی چپ و تمامی دریچه سینوسی- دهلیزی راست سینوس سیاهرگی در دهلیز راست می باشد که سه نوع سلول عضلانی تخصص یافته بنام سلولهای پی، ترانزیشنال و بینابینی پارانشیم آنرا تشکیل داده اند. گره دهلیزی- بطنی در لایه اندوکارد یک سوم سمت چپ سطح دهلیزی دریچه دهلیزی- بطنی راست مجاور حلقه لیفی قرار دارد. گره مذکور از سلولهای عضلانی تخصص یافته کوچک تشکیل شده است که بطور پراکنده در شبکه ای از بافت پیوندی سست قرار می گیرند. دسته ی دهلیزی- بطنی یا هیس در لایه اندوکارد سطح دهلیزی دریچه دهلیزی- بطنی راست در محل اتصال دریچه به دیواره بین بطنی ادامه می یابد. این دسته شامل ردیفهایی از سلولهای پورکینژی می باشد. دسته ی دهلیزی- بطنی در قسمت عمقی سمت راست ابتدای دیواره بین بطنی به سه شاخه راست، چپ و ضمیمه یا راجعه تقسیم می شود که شاخه راست ادامه دسته هیس بوده و ضخیمتر می باشد. پراکندگی پایانه های عصب واگ در دریچه دهلیزی- بطنی راست بیشتر از میوکارد دهلیزها و بطنها می باشد. گره سینوسی- دهلیزی میزان بیشتری از کولین استراز نسبت به گره دهلیزی- بطنی دارد.