وضعیت و نقش اهل ذمه در اوضاع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی عصر اول عباسی

چکیده بحث اهل ذمه به عنوان یکی از گروههای ساکن در جامعه، همواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. پس از نزول آیه ی جزیه در دوران پیامبر (ص)، موضوع اهل ذمه به عنوان یک مسأله در تاریخ اسلام نمود پیدا کرد. با فتح سرزمینهایی چون ایران، مصر و شامات در زمان عمر، خلیفه ی دوم، این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفت. رفتار عمر با اتباع اهل ذمه، بعدها در تبیین نظرات فقهی اهل سنت که حاکم بر جامعه ی اسلامی بود، نقش اساسی داشت. در دوران اول خلافت عباسیان این افراد به خصوص طبیبان، نفوذشان بیشتر شد. به علاوه در این دوران دانشمندان غیر مسلمان از جایگاه ویژه ای برخوردار شدند. بنا بر این وضعیت و نقش اهل ذمه در دوره ی خلافت عباسیان به ویژه در عصر طلایی این دوره، امری ضروری به نظر می رسد. لذا در پایان نامه ی حاضر سعی بر این است تا چگونگی وضعیت اهل ذمه در عصر اول عباسی با توجه به نقش اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آنها مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس بررسی های به عمل آمده از این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که: وضعیت فرهنگی اهل ذمه در دوره ی مورد مطالعه نسبت به وضعیت اجتماعی و اقتصادی آنها بهتر بود. آنان در تحولات فرهنگی جامعه ی اسلامی عصر اول عباسی نیز بسیار تأثیر گذار بودند. در زمینه ی اجتماعی با اینکه از نظر آزادی عقیده، به خصوص شرکت علماء و دانشمندان آنها در مناظرات دربار، وضعیت مطلوبی داشتند، اما وضع شرایط اهل ذمه برای آنها محدودیت هایی نیز در جامعه اسلامی ایجاد می کرد. کلید واژه: اهل ذمه، عصر اول عباسی، جزیه، اهل کتاب، مسیحیان، یهودیان.