نقش همزیستی میکـوریزائی بر رشد و جذب عناصر غذائی در ژنوتیپ های سفید، مامائی، ربیع و تلخ بادام

اثرات مفیـد و مثبت همزیستی میکوریزایـی بر رشد گیاهان مختلف، در گذشته اثبات شده است. بیشتر گیاهان زراعی قادر به برقراری همزیستــی با قـارچ های اندومیکـــوریزا هستند ولــی تا به حال امکـــان همزیستــــی آنها با گیاه بادام (prunus amygdalus) و اثر و نقش آنها بر این گیاه در خاک های آهکی مناطق خشک و نیمه خشک، نه تنها در ایران بلکه در دیگر نقاط جهان نیز مطالعه نشده است. کشور ایران یکی از مهمترین تولید کنندگان بادام در جهان است که اغلب بادامستان های آن در اراضی شیبدار و آهکی با بافت شنی و فقیر از نظر عناصر غذایی قرار گرفته اند. از این رو به منظور بررسی همزیستی بین قارچ های میکوریزا و ارقام تجاری و بومی بادام در استان چهارمحال و بختیاری و تأثیر این همزیستی احتمالی بر شاخــص های رشد، جذب عناصر غذایی و ویژگـــی های فیزیولوژیکـــی گیاه، آزمایش به صورت فاکتوریل، شامل فاکتورهای چهار اکوتیپ بادام (مامایی، ربیع، تلخ و سفید)، دو سطح فسفر (0 و 150 کیلوگـــرم در هکتار) و دو گونه میکــوریزا (glomus intraradices، glomus mosseae به همراه یک تیمار بدون تلقیح) در قالب طرح بلوک های کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط گلخانه ای در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد برای مدت 4 ماه اجرا شد. بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش نهال بادام قادر به برقراری همزیستی با قارچ های اندومیکوریزا می باشد و تمایل میکوریزایی نسبتاً مطلوبی دارد. اما نوع گونه قارچ تلقیح کننده بر درصد کلونیزاسیون و شاخص های رشد و فیزیولوژی گیاه و جذب عناصر غذایی اثر معنی داری نداشت. تلقیح بادام توسط قارچ های میکوریزا شاخص های رشد گیاه (سطح برگ، ارتفاع گیاه، قطر ساقه، طول ریشه و وزن تر و خشک) را افزایش داد. ولی این افزایش در سطح بالای فسفر کمتر می شود و بالا بودن فسفر قابل جذب در خاک اثر میکوریزا را کاهش می دهد. افزایش شاخص های رشد گیاه در اثر همزیستی میکوریزایی به حدی است که بین گیاهان تلقیح شده در سطح پایین فسفر و گیاهان بدون تلقیح در تیمار 150 کیلوگرم فسفر در هکتار اختلاف معنی دار دیده نشد. همزیستی گیاه بادام با قارچ های آربسکولار موجب افزایش غلظت و جذب عناصر غیر متحرک مانند فسفر و روی گردید. ولی غلظت عناصر نیتروژن، آهن و منگنز را در اندام هوایی کاهش داد در حالی که جذب این عناصر افزایش یافت یا تغییری نشان نداد. تلقیح میکوریزایی موجب می شود غلظت برخی عناصر مانند فسفر و روی در ریشه بادام بیشتر شود، در حالی که بر جذب مس و پتاسیم اثر معنی داری نشان نمی دهد. ارقام مختلف بادام نیز در برداشت عناصر غذائی از خاک اختلافات معنی داری نشان دادند ولی روند اختلافات برای عناصر گوناگون یکسان نبود. شاخص های فیزیولوژیکی گیاه بادام (غلظت کلروفیل، سرعت فتوسنتز خالص و بازده آب مصرفی) در گیاهان همزیست با قارچ های میکوریزا افزایش پیدا کردند و سرعت تبخیر و تعرق از سطح برگ گیاه کاهش نشان داد. کاهش غلظت عناصری مانند آهن و منگنز در اندام هوایی گیاه میکوریزایی نه تنها موجب کاهش غلظت کلروفیل در برگ ها نشد بلکه افزایش غلظت کلروفیل نیز مشاهده شد. افزایش فسفر قابل جذب در خاک نیز موجب افزایش رشد گیاه، جذب عناصر توسط آن و متعاقب آن فتوسنتزگردید. به طور خلاصه، نتایج این مطالعه نشان داد گیاه بادام قادر به برقراری همزیستی اندومیکوریزایی می باشد و کلونیزاسیون آن موجب بهبود شرایط رشد می شود. این بهبود رشد در سطح پایین فسفر چشمگیرتر است. از این رو پیشنهاد می گردد در بادامستان های کشور که در اراضی فقیر و آهکی قرار دارند و خزانه های تولید نهال بادام از این قارچ ها به عنوان کود بیولوژیک استفاده شود تا ضمن بهبود شرایط رشد و افزایش عملکرد از میرایی نهال ها طی انتقال از خزانه به باغات کاسته شود. واژه های کلیدی: بادام، همزیستی میکوریزایی، خاک های آهکی، مناطق خشک و نیمه خشک، ماده خشک، جذب عناصر غذایی، بازده آب مصرفی، فتوسنتز