تجزیه و تحلیل هزینه و منفعت برنامه تنظیم خانواده در ایران

با توجه به اینکه رشد بالای جمعیت مورد توجه نسبتا" زیاد دولت ایران قرار دارد کاهش نرخ رشد جمعیت ، که در حال حاضر بسیار زیاد است ، بعنوان یکی از اهداف بلندمدت درنظرگرفته شده است . در این رابطه نیز منابع قابل توجهی به برنامه های کنترل جمعیت اختصاص داده شده است که می توانست در پروژه های دیگر از آنها استفاده شود. لاجرم در این مجموعه سعی براین است که از نظر اقتصادی برنامه تنظیم خانواده دولت را ارزیابی نمائیم . در این بررسی از شیوه هزینه - سود استفاده شد. منابعی که در مورد این شیوه وجود دارد مرور گردیده است . با توجه به اهداف دولت در مورد نرخ جمعیت و استفاده از ارقام پیش بینی شده درآمد ناخالص ملی، مصرف ، و دیگر ارقام کلی اقتصادی و پیش بینیهائی که توسط نویسنده در مورد جمعیت و ترکیب آن به عمل آمده است ، سود و زیان برنامه تنظیم خانواده برای دو دوره زمانی محاسبه شده است . اولین دوره در طول برنامه پنجم (1352-56) و دوره دوم 15 سال بعد از برنامه پنجم تا سال 1371 بوده است . نتایج حاصله سپس با یکدیگر ترکیب گردیدند. کل دوره مورد مطالعه 20 سال می باشد. لیکن این دوره به فاصله زمان های کوتاهتری، بعلت وجود آمارهای دقیقتر بخصوص در برنامه پنجم، تقسیم شده است . ولی برای دوره بعدی استفاده از فرضیات بیشتری غیرقابل اجتناب است . نتایج کلی این بررسی از این قرارند: 1) ارزش کنونی (ارزش 1352) افزایش درآمدهای آینده (بیست سال) در نتیجه اجرای برنامه تنظیم خانواده بین 7857 تا 24551 ریال می باشد. از طرف دیگر در همین دوره ارزش فعلی هزینه برنامه تنظیم خانواده که بصورت عدم سرمایه گذاری در سایر پروژه ها و تخصیص آن به برنامه تنظیم خانواده بوده است بین 1711 تا 5663 ریال می باشد نسبت افزایش درآمد سرانه از دست رفته برابر با چهار می باشد. خالص افزایش در درآمد سرانه بین 6135 تا 1888 ریال می باشد. این افزایش در درآمد ملی بصورت افزایش در مصرف و پس انداز از سرانه می باشد، که بنوبه خود کارآئی کارگران و سرمایه گذاری را افزایش می دهد. 2) کل جمعیت در سال 1370 بدون اجرای برنامه تنظیم خانواده 3ˆ55 میلیون و با اجرای این برنامه 4ˆ44 میلیون نفر پیش بینی شده است . این بدان معنی است که دولت باید برای 9ˆ10 میلیون نفر کمتر خدمات اجتماعی ایجاد نماید. از طرف دیگر تعدادی که تعلیم و تربیت رسمی (ابتدائی، متوسطه، و دانشگاهی) لازم دارند با اجرای برنامه تنظیم خانواده 57ˆ18 میلیون نفر بدون این برنامه 133ˆ23 میلیون نفر می باشد. 3) از طرف دیگر اگر برنامه تنظیم خانواده همانطور که دولت پیش بینی نموده است باجرا درآید، ساخت جمعیتی نیز تغییر خواهد نمود بدین معنی که در سال 1370 بدون برنامه تنظیم خانواده جمعیت مولد 9ˆ11 درصد بیشتر از زمانی است که این برنامه اجرا شود و جمعیت مولد حدود 5ˆ57 درصد از کل جمعیت را تشکیل خواهد داد. 4) با اجرای برنامه تنظیم خانواده سایر اثرات غیراقتصادی، که از اثرات اقتصادی کم اهمیت تر نیستند، مانند افزایش ضریب هوشی کودکان با کاهش تعداد افراد خانواده، بهبود وضع بهداشت و اثرات روانی خانواده کم جمعیت نیز امکان پذیرند. این اثرات دقیقا" قابل اندازه گیری نیستند.