چگونگی اثر پستی و بلندی و سفره آب زیرزمینی شور و قلیائی بر روی تشکیل خاک در منطقه درودزن

چگونگی تشکیل خاک در یک ردیف عوارضی toposequence که در امتداد رودخانه کر در نزدیکی شهرستان مرودشت در 50 کیلومتری شمال شیراز قرار گرفته است ، مطالعه شد. این ردیف عوارضی که از مواد مادری با کربنات کلسیم زیاد تشکیل شده است ، تحت تاثیر سفره آب شور و قلیائی قرار دارد. هدف از این کار تحقیقی، مطالعه چگونگی تشکیل خاکهائی که تحت تاثیر سفره آب شور و قلیائی قرار میگیرند و طبقه بندی این خاکها طبق آنچه که در usda soil taxonomy آمده است ، بوده است . تشکیل خاکهای مورد مطالعه بستگی به واحدهای فیزیوگرافی موجود دارد. این فیزیوگرافیها عبارتند ا: رسوبات بادبزنی (alluvial fan)، زمینهای پست (lowland)، تراسهای پائینی (lower terraces) و تراس های بالائی (upper terraces) . شش سری مختلف در واحدهای فیزیوگرافی مذکور تعیین شده اند: سری زرگان (typic xerochrept) در فیزیوگرافی رسوبات بادبزنی، سری آهوچر (typic salorthid)، سری آهوچر (اصلاح شده) (aquic natrixeralf) در زمین های پست سری مرودشت (typic natrixeralf) در تراس های پائینی و سریهای تخت جمشید و نقش رستم (calcic haploxeralf) در تراس های بالائی. خاکهای مورد مطالعه در 4 مرحله تشکیل میشوند. این چهار مرحله عبارتند از: شورشدن و قلیائی شدن، شسته شدن نمک اضافی، قلیائی شدن و بالاخره تعویض کاتیونهای سدیم و کلسیم. مرحله شورشدن و قلیائی شد در خاکهای آهوچر انجام میشود که در این مرحله، این خاکها در اثر تبخیر سفره آب شور و قلیائی در فصول خشک تشکیل میشوند. وجود نمک اضافی در این خاکها از پراکندگی ذرات کلوئیدی خاک جلوگیری کرده و در نتیجه ph خاک کمتر از 5ˆ8 باقی می ماند. شستشوی نمک اضافی و قلیائی شدن در سری آهوچر اصلاح شده در اثر شستشوی مصنوعی ودر سری مرودشت در اثر تغییر در فیزیوگرافی بطور طبیعی صورت میگیرد. همینکه غلظت این املاح در این خاکها کاهش مییابد، سدیم قابل تعویض از روی رس وارد محلول خاک شده و افزایش ph و پراکندگی ذرات کلوئیدی خاک را باعث می شود. رس پراکنده شده در اثر بارندگی و یا آبیاری به طرف لایه های زیرین حرکت کرده و در آنجا تجمع می کند. کلسیمی که از حل شدن کربنات کلسیم موجود در محیط، طی سالیان دراز بدست می آید جای سدیم قابل تعویض را در خاکهای قلیائی سری مرودشت میگیرد و خاکهای غیرشور و غیرقلیائی سری های تخت جمشید و نقش رستم را بوجود میاورد. این مرحله همان مرحله چهارم تشکیل خاکهاست که در آن ph و sar نسبت به خاکهای سری مرودشت دارای مقادیر کمتری هستند. مطالعات مینرالوژیکی از طرق بکار بردن اشعه x و میکروسکوپ الکترونی نشان داد که رس ها از نظر نوع در تمام منطقه یکسان بوده و فقط از نظر مقدار در سریهای مختلف متفاوت بوده اند. تنها تغییر و تبدیلی که در مینرالوژی خاکهای مورد مطالعه مشاهده شد یکی تبدیل رس illite و chlorite به رس montmorillonite و دیگر تشکیل رس های palygorskite می باشد. رس های palygorskite بدو طریق ممکن است ایجاد شوند: 1 - تشکیل خودبخودی (neoformation) این رس بر اثر وجود منیزیم و سلیس در آبهای زیرزمینی. 2 - تجزیه رس montmorillonite و تبدیل آن به رس (diagenesis) palygorskite.