مقایسه کارآیی روشهای خاکشناسی و آمایشی در ارزیابی توان و مدیریت حوضه آبخیز پشتکوه

این تحقیق شامل سه بخش عمده است که بخش اول و دوم آن شامل اجرای مدلهای آمایشی و موسسه خاک و بخش سوم آن مقایسه کمی دو روش می باشد. در روش آمایش پس از تهیه و جمع آوری اطلاعات پایه از منابع فیزیکی، زیستی و اقتصادی-اجتماعی حوضه پشتکوه، با استفاده از مدل مخدوم (1374) اولویت کاربری یا برنامه ریزی استفاده از سرزمین پشتکوه تعیین شد و در نهایت نقشه آمایش سرزمین حوضه در مقیاس 50000:1 برای 6 کاربری جنگلداری، کشاورزی و مرتعداری، آبزی پروری، حفاظت محیط زیست ، توریسم و توسعه شهری، روستایی و صنعتی تهیه گردید. در نقشه واحدهای زیست محیطی 387 واحد زیست محیطی بدون تکرار و 490 واحد زیست محیطی با تکرار بدست آمد که بیانگر تنوع زیاد اکولوژیکی (وجود خرد اکوسیستم های فراوان) در حوضه است . در نقشه آمایش حوضه، 14 نوع کاربری با 76 واحد هم توان زیست محیطی با تکرار، آراسته و ساماندهی گردید که بیشترین مساحت مربوط به کاربری مرتعداری و کشت دیم با توان 1 (33 درصد حوضه) و آگروفارستری (25 درصد حوضه) می باشد. بر این اساس ، حوضه برای کشت دیم و مرتعداری مستعد و بدلیل شرایط حاد زمین شناختی (تکتونیزه و گسلیده بودن حوضه)، کمبود آب و کنترل سیلاب ، نیازمند گسترش نظام تلفیقی تولید و بهره برداری (آگروفارستری) است . در روش موسسه، با استفاده از نقشه توپوگرافی، عکس های هوایی و کنترل زمینی، واحدهای فیزیوگرافی حوضه تعیین (5 تیر 9 واحد و 12 اجزا با تکرار 46 پلیگون) و نقشه بندی گردید. با حفر و تشریح پروفیل خاک در هر واحد اراضی مطابق مدل استاندارد، تناسب فعلی و آتی اراضی حوضه برای چهار کاربری کشت دیم، کشت آبی، مرتعداری و جنگلداری مورد ارزیابی و نقشه تناسب در مقیاس 50000:1 تهیه و تفسیر تناسب فعلی اراضی بیشترین تناسب به کاربری جنگلداری و مرتعداری با تناسب متوسط (23 درصد حوضه) و سپس به جنگلداری با تناسب کم (19/4 درصد حوضه) و کشت دیم با تناسب متوسط (15/1 درصد حوضه) اختصاص دارد. در مرحله سوم تحقیق، دو روش آمایشی و خاکشناسی بر اساس ساختار پارامترها یا بدنه دو روش (پارامترهای محیطی و موارد ارزیابی) و محصول نهایی دو روش (نقشه های پهنه بندی شده آمایش و تناسب اراضی پشتکوه) مورد مقایسه کمی قرار گرفت . نتایج حاصل از مقایسات کمی نشان می دهد که روش آمایش در 29/7 درصد از موارد از روش موسسه خاک برتر است . به عبارتی روش آمایش در تجزیه و تحلیل پارامترهای محیطی و نقشه سازی داده ها و در نهایت ارائه یک برنامه بهره برداری از منابع محیطی حوضه پشتکوه برتر از روش موسسه خاک عمل نموده است . بنابراین با توجه به ویژگیهای و تشابهات ساختاری حوضه پشتکوه با دیگر مناطق نیمه خشک ایران، روش آمایش برای سایر مناطق کوهستانی مشابه و نیمه خشک کشور توصیه می شود. همانند نتایج مطالعات و تحقیقات دیگران مانند مخدوم (1374) و ادهمی مجرد (1368)، برای تعیین و تفکیک اراضی دیم و آبی بخصوص برای مناطق دشتی، بدلیل نقش پارامتریک و مهم خاک در اکوسیستم های زراعی و همچنین انجام ارزیابی دقیق خاک در روش موسسه خاک ، روش موسسه خاک پیشنهاد و توصیه می گردد. علاوه بر مقایسه کمی، مقایسه تحلیلی دو روش در یک فصل جداگانه انجام گرفت که نتایج حاصل از مقایسات کمی را مورد تایید قرار داده است . همچنین در پایان پیشنهاداتی برای اصلاح سیستم آمایش سرزمین ایران ارائه گردید.