استخراج دیوشرنین از دانه شنبلیله با هدف تبدیل به پروژسترون

هورمونهای استروئیدی و مشتقات نیمه صناعی آنها از نظر اقتصادی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. هنگامی که نتایج حاصل از مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مربوط به مصرف داروهای ضد بارداری را در نظر میگیریم اهمیت استروئیدها آشکارتر میگردد. در حال حاضر مهمترین منابع فراورده های استروئیدی که در صنایع داروسازی به کار میروند منابع گیاهی میباشند، ولی در سالهای نه چندان دور منبع هورمونهای استروئیدی از غدد جنسی و غدد فوق کلیوی حیوانات گله بوده است. مقدار هورمون موجود در این غدد بسیار اندک است و معمولا حجم بسیار زیادی از این غدد لازم است تا بتوان مقدار میلیگرم از هورمون موردنظر را از آنها استخراج کرد، در نتیجه از نظر عملی کاربرد هورمونهای خالص به عنوان عامل درمانی فوق العاده مشکل بود. به عنوان مثال در سال 1943 لابراتوارهای داروسازی شرینگ در آلمان از مقدار 625 کیلوگرم تخمدان از 50000 خوک ماده توانست مقدار 20 میلیگرم پروژسترون خالص و متبلور جدا نماید. امروزه صنعت تولید ترکیبات استروئیدی نتیجه فعالیتهای دانشمندان متعددی است که در این زمینه تلاش بسیار نمودند و به عنوان مثال میتوان از بعضی پیشتازان دانش شیمی استروئیدها از جمله راسل مارکر ‏‎(russel marker) نام برد. این دانشمند کاشف روش صنعتی جهت تبدیل ساپوژنینهای استروئیدی به پروژسترون میباشد. او توانست دیوسژنین را از گیاه دیوسکوریا ماکروستاکی جدا نماید و از دیوسژنین که یک ساپوژنین استروئیدی است توانست به روش شیمیایی هورمون پروژسترون را به مقدار زیاد تولید نماید. در مراحل بعد و با استفاه از میکروارگانیسمها توانستند پروژسترون حاصل از دیوسژنین را به کورتیزون تبدیل کنند و به این ترتیب میتوان هورمونهای استروئیدی را به روشهای ساده تر و ارزانتر به مقداز زیاد از منابع گیاهی بدست آورد. از این رو گروههای تحقیقاتی در دانشگاه ها، صنایع دارویی و آزمایشگاه های دولتی، تعداد زیادی از گیاهان ساپونین دار به خصوص انهایی که دارای ساپوژنینهای استروئیدی هستند مورد بررسی قرار دادند. گیاهان خانواده لیلیاسه ‏‎(liliacea)‎‏، آماریلیداسته ‏‎(amarilidaceae)‎‏، دیوسکوریاسه ‏‎(dioscoreaceae)‎‏ از بین تک لپه ای ها دارای ساپوژنین میباشند و از دولپه ای ها گونه استروفانتوس از خانواده آپوسیناسه به نظر میرسد که مهمترین منبع ساپونین باشند. همچنین مشخص شده است که در گیاه شنبلیله ‏‎trigonella foenum-graecum.l‎‏ مقادیر نسبتا خوبی از ساپوژنینهای استروئیدی از جمله دیوسژنین وجود دارد. این گیاه به وفور در ایران یافت می شود. در این رساله سعی شده ست که این ساپوژنین از دانه های گیاه شنبلیله جدا و خالص سازی شده و سپس طی مراحلی با شکستن حلقه های اکسیژن دار آن تبدیل به هورمون پروژسترون شود، هورمونی که امروزه نقش بسیار مهمی در تهیه کنتراسپتیوهای خوراکی دارا میباشد.