اکوار و ادوار یا رتق و فتق

این رساله در رتق و فتق معدل النهار و منطقه البروج و چند نتیجه مستفاد از آن به نام ((اکوار و ادوار یا رتق و فتق آسمانها و زمینها)) است. دائره استوای سماوی در نوشته های پیشینیان به نام ((معدل النهار)) شهرت دارد و منطقه عظیمه حرکت شبانه روزی ماه و ستارگانست که در نظر ظاهری ما از مشرق به مغرب در حرکتند. این حرکت در علم هیئت، حرکت نخستین نام دارد. دایره شمسیه، عظیمه منطقه البروج است. این دایره موازی استوای سماوی و از مدارات عرضی آن نیست، بلکه مایل از آن است. تفاوت فاصله این دو را میل کلی گویند. میل کلی به تدریج رو به انتقاض می رود یعنی مقدار آن کم می شود بدین وجه که دایره استوای سماوی ثابت و دایره منطقه البروج به سوی آن در حرکت است. مقدار نقصان میل کلی در هر سال شمسی به تحقیق 468/0 ثانیه است. مقدار میل کلی به رصد اقدمین بیست و چهار درجه بوده است و رصد دیگران پس از آنان نقصان آنرا نشان می دهد غرض اینکه وقتی دایره استوای سماوی در سطح دایره شمسیه قرار گیرد و با او متحد شود آب همه جای کره را فرا می گیرد و روزگار این دوره آدمیان بسر می آید و پایان می یابد و دوباره دایره شمسیه از دایره استوای سماوی انفتاح می یابد به شمال و یا جنوب و دوره جدید خلقت آدمیان پیش می آید.