ارزیابی امکان کشت پائیزه یا زمستانه نخود (cicer arietinum l.) در مشهد

به منظور مطالعه اثرات تاریخ کاشت بر دورهء رشد و نمو، مورفولوژی، فیزیولوژی، عملکرد اجزاء عملکرد و کیفیت 6 رقم نخود آزمایشی در سال 1374-1375 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. چهار تاریخ کاشت 8 آذر (کاشت اول)، 23 اسفند (کاشت دوم)، 23 فروردین (کاشت سوم) و 31 اردیبهشت (کاشت چهارم) با 6 رقم جم، ilc5218، کرج 1261، ilc3279، ilc5086، ilc5085 در یک طرح آماری فاکتوریل بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. از نظر کلی تاخیر در کاشت کل دوره رشد گیاه (رشد رویشی و زایشی) را کاهش داد. از نظر مورفولوژیکی تاخیر در کاشت ارتفاع گیاه، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد و طول شاخه های فرعی را کاهش داد و در کاشت زودتر ارتفاع اولین غلاف و اولین شاخه غلافدار از سطح زمین کمتر بود. بیشترین و کمترین ارتفاع گیاه، تعداد گره، ارتفاع اولین غلاف و اولین شاخهء غلافدار از سطح زمین به ترتیب در رقم ilc3279 و ilc5086 بیشترین وزن اندام هوائی را داشتند. در کاشت اول به علت افزایش درصد غلاف دو بذری، و در کاشت آخر به علت کوتاه بودن دورهء پر شدن دانه وزن صد دانه کاهش یافت . در بین ارقام، رقم ilc5086 بیشترین غلاف تک بذری و کرج 1261 بیشترین غلاف دوبذری را داشت . در کاشت دیر به علت افزایش دما در مرحلهء گلدهی و غلافدهی درصد غلاف های پوک افزایش یافت . در این مطالعه کاشت اول و دوم عملکرد بیشتری از سایر کاشتها داشتند، در کاشت اول به علت افزایش طول دوره رشد رویشی و زایشی، افزایش وزن خشک اندامها، تعداد غلاف (r0/95) و تعداد دانه (r0/96) عملکرد تک بوته بالایی داشت . ولی به علت افزایش تلفات گیاه عملکرد آن نسبت به تاریخ کاشت دوم تفاوت معنی داری نداشت . در کاشت سوم و چهارم به علت کوتاه بودن دوره رشد رویشی و زایشی و همچنین درجه حرارت بالا در مرحله گلدهی و غلافدهی که منجر به ریزش گلها و افزایش درصد غلاف پوک شد، عملکرد کاهش یافت . در بین ارقام، رقم کرج 1261 بیشترین عملکرد را داشت . افزایش عملکرد این رقم به علت افزایش تعداد غلاف دوبذری و افزایش تعداد دانه بود. کمترین عملکرد ارقام را نیز رقم ilc5218 دارا بود که سبب آن تلفات بیشتر این رقم (56 درصد) و همچنین تعداد دانه کمتر در واحد سطح بود. رقم ilc3279 بیشترین تحمل را به سرمای زمستان نشان داد. درصد پروتئین دانه تحت تاثیر تاریخ های کاشت قرار نگرفت . با توجه به نتایج این آزمایش به نظر می رسد که در شرایط مشهد کاشت ارقام متحمل به سرما در کاشت پائیزه سبب افزایش عملکرد گردد.