گونه‌ای از بازی شطرنج در شاهنامۀ فردوسی و سنجش آن با انواع دیگر

با تأمل در متون کهن، به برخی اطلاعات و اصطلاحات تازه­‌ای دست می­‌یابیم که ما را با ابعاد مختلف زندگی گذشتگان آشنا می‌­سازد. شاهنامه به عنوان یکی از آبشخورهای اصلی فرهنگ باستان، منبعی بس ارزنده در این راستاست. شاعران، برای جلوگیری از تکرار و به تبع آن ممانعت از ملالت کلام و همچنین اظهار فضل، در وهلۀ اول از مسائل و مضامینی هم­سو با موضوع و اهداف خود بهره می‌­برند. فردوسی نیز برای ارتقاء کیفیت هنری اثر ماندگار خود از تأمل‌­برانگیزترین بازی، یعنی شطرنج ــ که با حماسه تناسب زیاد دارد و صحنه‌های رزم را تداعی می‌­کند ــ استفاده نموده است. نوشتۀ حاضر بر آن است که با بهره­‌گیری از شیوۀ استقرایی و بازخوانی دقیق داستان «گو و طلخند» از شاهنامه و تفحص در منابع اصلی علم ملاعب و سرگرمی‌ها، به این پرسش‌ها پاسخ دهد که آیا ساختار و نحوۀ این نوع بازی در شطرنج قدیم وجود داشته است یا نه؟ وجوه اختلاف و اشتراک آن چه بوده است؟ حاصل پژوهش نشان می­‌دهد، فردوسی در این داستان گونۀ تازه­‌ای از این بازی را ارائه می‌­دهد که مسبوق به سابقه نیست و با انواع مذکور در کتب مرجع تفاوتهای قابل توجهی دارد؛ حتی چهرۀ رخ در این بازی کاملاً متفاوت با انواع دیگر می‌­باشد و چه بسا که شارحان شاهنامه نیز بدان نپرداخته‌­اند.