کاربست نظریه‌های زبان‌شناسی در تحلیل اثر هنری کاربرد نقض اصل ادب در تحلیل نمایشنامة وای بر مغلوب غلامحسین ساعدی

کاربردشناسی1 مطالعه معنی است؛ معنایی که فرستندة پیام آن را منتقل و گیرنده، آن را برداشت می‌کند. از سرفصل‌های اصلی این رویکرد مباحث ادب2، اصول همکاری در مکالمه3، بهره‌گیری از قواعد نوبت‌گیری4 و همچنین کنش‌های گفتاری5 است. در میان اصول فوق، اصل نقض ادب در نمایشنامة وای بر مغلوب (1349) غلامحسین ساعدی (1364-1314) بروز بیشتری دارد. به همین علت در این پژوهش برآنیم تا شیوة شخصیت‌پردازی در آثار او را از این منظر مورد بررسی قرار دهیم. در تاریخ ادبیات نمایشی ایران، «ساعدی» را به عنوان چهرة نوگرای این عرصه می‌شناسند. از این رو پژوهش حاضر می‌کوشد با الگوهای منتج از دانش کاربردشناسی زبان، فارغ از ساختار نمایشی اثر، تم و سایر عناصر شکل‌دهنده به درام، نشان دهد نوگرایی، چگونه در زبان نمایشی او جلوه‌گر است و نیز به این پرسش پاسخ ‌دهد چگونه شخصیت‌هایی که متعلق به طبقات فرودست جامعه هستند، با بهره‌گیری از زبان به عنوان یک ابزار بر دیگر شخصیت‌هایی که به طبقات فرادست اجتماع تعلق دارند چیرگی پیدا می‌کنند. تحلیل مبحث نقض ادب در این نمایشنامه نشان می‌دهد به طور نسبی، میزان بهره‌گیری هر شخصیت از این اصل، رابطه مستقیمی با میزان قدرت او در هر مقطع از نمایشنامه دارد. به عبارتی، شخصیت‌های مقتدر که لزوماً از شأن و طبقة اجتماعی بالاتری برخوردار نیستند، به طور گسترده‌تری اصول ادب را نقض می‌کنند. می‌توان چنین مدعی شد به نوعی ساختارهای تثبیت‌شدة نظام قدرت در این اثر رنگ باخته است.