پیچیدگی‌های سبک اصفهانی یا هندی و ‌زمینه‌های پیدایش آن

جریان غالب بر ادبیات عصر صفوی، به دلیل قرار گرفتن در متن حکومتی ایدئولوژیک، رگه‌های نیرومندی از فرمالیسم را در بطن خود نهفته دارد. فرم‌گرایی و نگرش غیر ایدئولوژیک و سنّت ستیزی و مبارزه به شیوه‌های غیر سیاسی و تساهل و تسامح و نگرش فرامذهبی و فراملّیتی که از خصوصیات این ادبیات است، در واکنش به رویّه‌های کاملاً وارونه با این گونه شاخصه‌ها، در ادبیات این دوره مطرح گردیده است. بر اساس این ذهنیت و در واکنش به زمانه و زمینه‌های فرهنگی آن است که در ادبیات این دوره، پیچیدگی‌ و دگر‌اندیشی و مضمون یابی و منطق تمثیلی و استقلال و فقدان وحدت در ابیات و نوآوری در همه موضوعات از اهمیت اساسی برخوردار شده است. چون همه این ویژگی‌ها در فرهنگ ساده و سنتی و یک‌رنگ و تقلیدگرانه حاکم بر جامعه به فراموشی سپرده شده است. البتّه تأثیر نقدهای محفلی در قهوه‌خانه‌ها و گویش فارسی زبانان هندوستان و خلاّقیت‌های شماری از شاعران اصفهان و شهرهای پیرامون آن را بر شکل‌گیری این سبک نیز نباید به فراموشی سپرد.