پیش‌بینی حضور جمعیت‌های رلیکت افعی‌های کوهزی جنس Montivipera در غرب ایران؛ مدلسازی زیستگاه مبتنی بر تجمیع چهار الگوریتم همراه با بارزسازی اثر تغییرات اقلیمی از گذشته تا آینده

به تازگی مدلسازی پراکنش گونه‌ها به منظور یافتن جمعیت‌های ناشناخته - به ویژه گونه‌های نادر و کمیاب در مناطق دور از دسترس - به عنوان ابزاری سودمند مورد استفاده زیست‌شناسان حفاظت قرار گرفته است. ‌جنس افعی‌های کوهزی (Montivipera spp.) با چهار گونه شامل افعی ارمنی (M.raddei)، افعی لطیفی (M.latifii)، افعی زنجانی (M.albicornuta)، و افعی کوهرنگی (M.kurangica) در رشته کوههای البرز و زاگرس جمعیت‌های تکه‌تکه شده و جدا افتاده‌ای دارد. شناسایی جمعیت‌های ناشناخته از این گونه‌ها در بین لکه‌های شناخته شده موجود می‌تواند در طراحی کوریدورهای بین زیستگاهی و در نتیجه طراحی مناطق حفاظتی جدید از یک سو و همچنین مدیریت تنوع ژنتیکی جمعیت‌های این چهار گونه بسیار سودمند و کاربردی باشد. در این مطالعه به منظور پیش‌بینی حضور جمعیت‌های ناشناخته افعی‌های کوهزی از روش تجمیع (Ensemble) چهار الگوریتم مدلسازی شامل حداکثر آنتروپی، شبکه عصبی مصنوعی، ماشین بردار پشتیبان و مدل خطی عمومی تعمیم یافته استفاده شد. بدین منظور از نقاط ثبت شده از حضور افعی‌های کوهزی در غرب ایران و متغیرهای زیستگاهی در مقیاس کلان شامل متغیرهای توپوگرافیک، آب و هوایی و پوشش-کاربری اراضی، در مدلسازی‌ها استفاده شد شد. نتایج مدلسازی‌ها نشان داد که متغیرهای میزان دما در گرمترین ماه سال، میزان بارندگی در خشکترین ماه سال و شیب بیشترین اهمیت را در پیش‌بینی حضور جمعیت‌های ناشناخته افعی‌های کوهزی در زیستگاه‌های مطلوب دارند. نتایج تجمیع مدلسازی‌ها نشان داد که در غرب ایران با احتمال زیاد می‌توان جمعیت‌های جدیدی از افعی‌های کوهزی را در کوه-های دالاخانی – امروله و بیستون – پرآو در استان کرمانشاه، چهل چشمه و هزارکانیان در استان کردستان، اورامانات در مرز استان-های کرمانشاه و کردستان، و آلموبلاغ و گرین به‌ترتیب در غرب و جنوب استان همدان یافت. متاسفانه این مناطق با شبکه کنونی مناطق حفاظتی سازمان حفاظت محیط زیست ایران تنها به میزان 6/31 درصد همپوشی دارند. بارزسازی اثر تغییرات اقلیمی در وسعت و مطلوبیت زیستگاههای افعی‌های کوهزی از گذشته (21000 سال قبل) تا آینده (سال 2070) با استفاده از 19 متغیر آب و هوایی استفاده شد نشان داد که با توجه به روند گرمایش کره زمین در سالهای اخیر و روند رو به رشد آن تا آینده، بررسی مدل‌های تغییر اقلیم نشان از کاهش وسعت زیستگاههای مطلوب برای افعی‌های کوهزی از گذشته تا به حال و سپس تا سال 2070 دارد. این یافته می‌تواند به عنوان هشداری جدی برای تغییرات اقلیمی کره زمین و اثر آن بر تنوع زیستی به ویژه گونه‌های کوهزی تلقی گردد.