وضعیت کمی تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1363- 1393

هدف: هدف بررسی وضعیت کمی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد به‌منظور تعیین نقش این دانشگاه در تولید علم اسلامی بود. روش‌شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، پژوهش حاضر در حوزه علم‌سنجی قرار می‌گیرد که با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شد. در ترسیم نقشه علمی نیز از هم‌رخدادی واژگانی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در چهار حوزه تحصیلی یادشده و در دوره مذکور بود. در این پژوهش نمونه‌گیری انجام نشد و کل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های با رویکرد اسلامی چهار دانشکده جامعه هدف در دانشگاه بررسی شد. یافته‌ها: در بازه زمانی پژوهش 1201 عنوان پایان‌نامه و رساله با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد به ثبت رسیده بود که از این تعداد، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی با 341 عنوان بیشترین و رشته زبان و ادبیات انگلیسی و زبان و ادبیات فرانسه هر یک با 5 عنوان کمترین فراوانی را داشتند. در میان حوزه‌های تحصیلی، دانشکده الهیات بیشترین و دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی نیز کمترین سهم را در تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی اسلامی داشتند. 1072 عنوان از پایان‌نامه‌ها مربوط به کارشناسی ارشد و 129 عنوان نیز مربوط به دکتری بود. موضوع قرآن، حقوق جزا (فقه) و تفاسیر به‌عنوان موضوع‌های برتر شناخته شدند. همچنین متوسط رشد سالانه تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی برابر با 35.‌‌‌‌‌‌44 درصد بود که با توجه به میزان رشد سالانه 83.‌‌‌‌‌‌32 درصدی کل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی در طی سال‌های مورد پژوهش، از رشد زیادی برخوردار بود. از 210 عنوان مقاله علمی مستخرج از آنها، 133 عنوان سهم مقطع کارشناسی ارشد و 77 عنوان مربوط به مقطع دکتری بود. نقشه علمی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های اسلامی شناسایی‌شده با استفاده از نرم‌افزار Vosviewer ترسیم و تحلیل شد. نتایج نشان دادند که این نقشه بر اساس تحلیل هم‌واژگانی از 7 خوشه موضوعی تشکیل شده بود. نوع شبکه هم‌واژگانی نیز پیوسته بود. بر اساس خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی نیز 23 خوشه موضوعی شناسایی شد که قرآن به‌عنوان رانت شناسایی و 22 خوشه دیگر در بطن آن قرار داشتند. نتیجه‌گیری: هرچند روند تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در این دانشگاه طی سال‌های مورد بررسی سیر صعودی داشته و از رشد زیادی برخوردار بوده است، امّا بااین‌وجود، این روند در حوزه‌های تحصیلی مختلف این حوزه یکنواخت نبوده است. بنابراین مسئولان امر پژوهش در این دانشگاه برای بهبود این وضعیت بایستی برنامه‌ریزی و شرایطی فراهم نمایند تا دانشجویان و پژوهشگران انگیزه لازم جهت انجام پژوهش‌هایی با رویکرد اسلامی را کسب و در جهت بهبود و افزایش تولید علم دینی در این دانشگاه اقدام نمایند.