واکاوی نسبت سازماندهی فضایی شهر ری و راه‌های آن از آغاز اسلام تا پیش از حملۀ مغول

شهر ری در سده‌های متقدم تا میانی دورۀ اسلامی، از شهرهای مهم‌ و پررونق‌ جهانِ اسلام بوده است. عوامل متعددی بر این رونق و اهمیت اثرگذار بوده‌اند. بررسی مؤلفه‌های اثرگذار بر رونق راه‌های ری و واکاوی برهم‌کنش راه‌های ری و اقتصاد و سازمان‌دهی فضایی شهر ری، هدف اصلی این پژوهش است. به همین منظور، نخست علل اهمیت راه‌های ری طی سده‌های متقدم اسلامی تا زمان حملۀ مغولان با استفاده از متون تاریخی شناسایی شده‌اند. سپس سیر تحول شهر ری از منظر معماری و شهرسازی آن، با استفاده از مطالعۀ تطبیقی متون متعدد تاریخی و نیز مطالعات تاریخی و باستان‌شناختی پژوهشگران معاصر، بازشناسی شد تا بر این مبنا، چگونگی ارتباط و اثرگذاری متقابل راه‌ها و سازمان‌دهی فضایی شهر در بازۀ زمانی مزبور، استخراج و عوامل اثرگذار بر آن تفسیر شوند. بر مبنای یافته‌های این پژوهش، امنیت و پرآبی نسبی و خوش‌مسیری راه‌های ری و همچنین مرکزیت و اهمیت شهر ری از منظر تجاری و مذهبی، موجب حضور مستمر بازرگانان و مسافران و کاروان‌ها در ری بوده است. زیبایی و نظم و پاکیزگی ری، وجود کاروانسراها و گرمابه‌ها و بازارهای متعدد و باکیفیت بر افزایش رفاه مسافران و تاجران می‌افزود و رونق مضاعف برای راه‌های آن به ارمغان می‌آورد. همچنین شماری از کالاهای تولیدشده در ری به‌سهولت در بازارهای سرزمین‌های دیگر به فروش می‌رفتند و شهرتی بسیار داشتند. این عوامل موجب افزایش ثروت شهر و ثبات بازار آن به‌علت تعدد مبادله‌ها، امنیت و رفاه مسافران و تاجران شده بود. تمرکز تأسیسات امنیتی و تأسیسات رفاهی و اقتصادی شهر ری نیز در گوشۀ شمال‌ غربی شهر بوده که کارکرد تجاری پراهمیت‌تری داشته است و شاخه‌های متعددی از راه‌های مختلف در عبور از شهر از آن نقطه عبور می‌کردند. در نهایت، چگونگی ارتباط ساختار طبیعی شهر، سازمان‌دهی فضاها و راه‌هایش در چرخه‌ای که تضعیف و تقویت یکی موجبات تضعیف و تقویت دیگر را فراهم می‌آورد، دیده می‌شود.