نگرش شهروندان تبریز به تنوعات گویشی در استان آذربایجان‌شرقی با تأکید بر سه شاخص تفاوت زبانی، صحیح‌بودن و خوشایندی

نگرش زبانی که ناظر بر هرگونه احساس و تلقی یک فرد از زبان خود یا دیگری است، با مفاهیمی مانند فرهنگ، هویت و سازوکارهایی همچون برنامه‌ریزی زبان سروکار دارد. در این پژوهش براساسِ سه شاخص «تفاوت گویشی»، «صحیح‌بودن» (اعتبار اجتماعی) و «خوشایندی»، نگرش شهروندان تبریز در خصوص تنوعات گویشی زبان ترکی آذری در سطح استان آذربایجان‌شرقی ارزیابی شده است. به این منظور پرسشنامه‌ای شامل سه نقشۀ استان در اختیار 384 شهروند آذری‌زبان ساکن تبریز قرار گرفت. آزمودنی‌ها نظر خود را دربارۀ میزان تفاوت گویش‌های شهرستان‌های استان نسبت به تبریز با مقیاس عددی 1 تا 4، و میزان صحیح‌بودن و خوشایندی گونه‌های زبانی رایج در شهرستان‌ها را با مقیاس عددی 1 تا 7 اعلام کردند. نتایج آماری نشان داد که اصل همجواری در نگرش شهروندان تبریز نسبت به تفاوت گویشی صدق می‌کند، زیرا از نظر آنان، گویش‌های رایج در شش شهرستان همجوار با تبریز، کمترین تفاوت را با گونۀ زبانی تبریز دارند. از سوی دیگر، اغلب آزمودنی‌ها، گونۀ رایج در شهر تبریز را صحیح‌تر و خوشایندتر از گونه‌های زبانی سایر شهرستان‌ها دانستند. به‌جز دو استثنا - مراغه و بناب- در سایر شهرستان‌های استان، میان دو شاخص صحیح‌بودن و خوشایندی، همبستگی مثبت مشاهده شد. گروه زنان نسبت به مردان، گونۀ زبانی تبریز را صحیح‌تر خوشایندتر معرفی کردند. گروه سنی 45-26 ساله به وجود تفاوت‌ بیشتر بین گویش تبریز با گونه‌های سایر شهرستان‌ها قائل شدند. گروه غیرتحصیل‌کرده حساسیت بیشتری به مفهوم خوشایندی گونه‌های زبانی استان نشان دادند. نتایج این مطالعه، ضمن ارائۀ دستاوردهای نظری در چارچوب جامعه‌شناسی زبان و گویش‌شناسی، می‌تواند به برنامه‌ریزی زبانی و تصمیم‌گیری در نهادهایی مانند صداوسیمای استان و مراکز آموزش زبان ترکی آذری کمک کند.و